เทอร์คอยส์... อัญมณีแห่งท้องฟ้า

โดย...สถาบันวิจัยและพัฒนาอัญมณีและเครื่องประดับแห่งชาติ (องค์การมหาชน)

เทอร์คอยส์ (Turquoise) หรือพลอยสีขี้นกการเวก จัดเป็นอัญมณีประเภทหนึ่งซึ่งเป็นที่รู้จักและมีการใช้กันอย่างแพร่หลายนับ ตั้งแต่สมัยอียิปต์โบราณ (3,000 ก่อนคริสตกาล) โดยเฉพาะในแถบอเมริกาใต้ ซึ่งมีชนพื้นเมืองบางเผ่าที่มีความเชื่อว่าเทอร์คอยส์สามารถคุ้มครองไม่ให้เกิดอันตรายขณะที่ขี่ม้าได้ นอกจากนี้ เทอร์คอยส์ยังจัดเป็นอัญมณีประจำเดือน ธ.ค. อัญมณีประจำวันเสาร์ และอัญมณีครบรอบแต่งงานปีที่ 11 ด้วย

เทอร์คอยส์ แปลว่า หินจากตุรกี (Turkish Stone) โดยบรรดานักรบชาวยุโรปที่เดินทางไปร่วมรบในสงครามครูเสดได้นำอัญมณีชนิดนี้กลับมา สีของเทอร์คอยส์มีตั้งแต่สีฟ้าไปจนถึงสีเขียวอมเทา แต่ที่นิยมมากที่สุดและมีคุณภาพดีที่สุด คือ สีฟ้าของท้องฟ้า และโดยทั่วไปลักษณะในเนื้อพลอยมักจะมีลายเส้นบางๆ พาดพันไปมาเป็นลวดลายสวยงามเหมือนใยแมงมุม หรือลักษณะลวดลายแบบร่างแห (Spider Web) ซึ่งเกิดจากมลทินแร่ชนิดอื่นที่เกิดร่วมกับเทอร์คอยส์ แหล่งเทอร์คอยส์ที่สำคัญ ได้แก่ ประเทศอิหร่าน ประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศจีน

ชาวอียิปต์และชาวแอซเท็ก (Aztec) ชนเผ่าพื้นเมืองที่อยู่ทางตอนเหนือของเปรูเชื่อว่า เทอร์คอยส์ เป็นสัญลักษณ์ของความรุ่งเรือง ชาวแอซเท็กใช้เทอร์คอยส์ประดับหน้ากากที่ใช้ประกอบพิธีกรรมต่างๆ เช่น พิธีเรียกฝน ชาวมุสลิมใช้เทอร์คอยส์มาประดับคู่กับไข่มุกบนหมวกโพกศีรษะเพื่อคุ้มครองตนจากสิ่งชั่วร้าย ชาวอินเดียนแดงเชื่อว่า เทอร์คอยส์ เป็นสัญลักษณ์แห่งท้องฟ้า เป็นดังลมหายใจและนำมาซึ่งจิตวิญญาณของท้องฟ้าและท้องทะเล ทำให้ยิงธนูได้แม่นขึ้น

เนื่องจากเทอร์คอยส์จะเป็นอัญมณีที่มีความแข็งไม่สูงและมีความพรุนสูง ทำให้เนื้อร่วนซุยไม่สามารถเจียระไนได้ ดังนั้นเทอร์คอยส์ที่ซื้อขายกันในท้องตลาดจึงมักจะผ่านการปรับปรุงคุณภาพ คือการอัดด้วยสารโพลีเมอร์ เช่น แวกซ์หรือเรซิน เพื่อเพิ่มความคงทนแข็งแรง ทำให้สามารถเจียระไนได้ง่ายขึ้น แต่ก็มีไม่น้อยที่พบว่ามีการย้อมสี หรืออัดด้วยโพลีเมอร์สีร่วมด้วยซึ่งไม่เป็นที่ยอมรับในตลาด

นอกจากเทอร์คอยส์ปรับปรุงคุณภาพแล้ว ยังมีเทอร์คอยส์เทียม (Imitation Turquoise) เช่น แก้ว พลาสติก หรือพลอยชนิดอื่นนำมาย้อมสี การจะเลือกซื้อเทอร์คอยส์ จึงควรอาศัยความระมัดระวังเป็นพิเศษ

การดูแลรักษาเครื่องประดับเทอร์คอยส์ ควรแยกเก็บจากเครื่องประดับพลอยชนิดอื่นๆ เนื่องจากความแข็งที่ต่ำกว่ามาก จะทำให้เกิดรอยขูดขีดได้ง่ายๆ และต้องหลีกเลี่ยงการสัมผัสกับน้ำมัน น้ำหอม สารเคมีทำความสะอาดต่างๆ แม้แต่การทำความสะอาดก็ต้องหลีกเลี่ยงการใช้น้ำยาทำความสะอาดเครื่องประดับด้วย ให้ใช้แค่น้ำอุ่นและรีบเช็ดให้แห้งด้วยผ้านิ่มๆ ก็เพียงพอ และหากต้องการฉีดน้ำหอมหรือทาครีมบำรุงผิว ควรทิ้งระยะสักครู่ก่อนใส่เทอร์คอยส์ เพื่อไม่ให้สีของพลอยเปลี่ยนแปลง

นอกจากนี้ การที่ไม่สามารถใช้น้ำยาทำความสะอาดหรือเครื่องล้างจิวเวลรีได้ ทำให้เกิดปัญหาความไม่แวววาวของตัวเรือน โดยเฉพาะตัวเรือนที่เป็นเงิน จะเกิดการ Oxidation อยู่เป็นประจำ วิธีแก้ไข คือ ใส่ถุงซิปก่อนเก็บ หรือใช้ผ้าเช็ดเครื่องประดับเช็ดเฉพาะส่วนของตัวเรือน