สวนดอกไม้และแมลง

ม.ล.จารุพันธ์ ทองแถม

ดอกไม้และแมลงเป็นของคู่กัน ในบางประเทศ เช่น สหรัฐอเมริกา บราซิล และยุโรปบางประเทศ นำเอาสวนดอกไม้มาผสมกลมกลืนกับการจัดแสดงแมลงชนิดต่างๆ ที่น่าสนใจสำหรับเด็กวัย 11-12 ขวบ และแม้แต่ผู้ใหญ่ จนเกิดผลสำเร็จทางธุรกิจท่องเที่ยว สำหรับในเมืองไทยเท่าที่ทราบมีสวนดอกไม้ผีเสื้อและแมลงอยู่ในกรุงเทพ ในนาม Bangkok Butterfly Garden and Insectarium อยู่ในเขตความรับผิดชอบของ สำนักสวนสาธารณะ กรุงเทพมหานคร โดยมีกิจกรรมอยู่ในสวนสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ และพิพิธภัณฑ์เด็ก

สวนแมลง (insectarium) นี้นับเป็นสวนสัตว์ซึ่งเน้นเฉพาะไปที่แมลงชนิดต่างๆ ซึ่งมีอยู่มากมายนับแสนชนิด สวนแมลงนี้นอกจากจะแสดงแมลงมีชีวิตแล้ว ยังนับรวมสัตว์จำพวกแมลง แมงมุม แมงป่อง กิ้งกือ ตะขาบ เข้าไปด้วย ทำให้กิจกรรมดูน่าสนใจมากยิ่งขึ้น ผู้ที่มีความเชี่ยวชาญด้านแมลง เรียกว่า นักกีฏวิทยา (entomologists) ส่วนพวกแมงป่อง ตะเข็บ นั้นผู้เชี่ยวชาญด้านนี้โดยเฉพาะคือ arachnologists สวนแมลงมักรวมเอาพิพิธภัณฑ์แมลงจัดแสดงผีเสื้อสตัฟฟ์และแมลงชนิดต่างๆ จากทั่วโลกเอาไว้ ประกอบกับภาพยนตร์และวิดีโอทัศน์เน้นเรื่องของผึ้ง ผีเสื้อและแมลงในธรรมชาติ ซึ่งจะให้ความรู้และบันเทิงแก่เด็กและผู้ใหญ่ได้มาก ผีเสื้อนี้มีทั้งผีเสื้อกลางวันและผีเสื้อกลางคืนนอกจากนี้ยังมีสวนผีเสื้อซึ่งอยู่ภายใต้กรงเลี้ยงตาข่ายขนาดยักษ์ครอบคลุมเนื้อที่หลายไร่

สวนแมลงที่น่าสนใจในต่างประเทศคัดเฉพาะที่โดดเด่นจริงๆ ได้แก่ สวนแมลงโอดูบอง (Audubon Insectarium) ที่นิวออร์ลีนส์ รัฐลุยเซียนา สหรัฐ โลกแมลงกุนมา (Gunma Insect World) ในญี่ปุ่น พิพิธภัณฑ์ในฟิลาเดลเฟีย รัฐเพนซิลเวเนีย สหรัฐ ส่วนแมลงแห่งรัฐวิกตอเรีย ออสเตรเลีย สวนแมลงมอนทรีออล แคนาดา สวนแมลงมอนซานโตของสวนสัตว์เซ็นต์หลุยส์ รัฐมิสซูรี สวนแมลงโอออร์คิน แห่งพิพิธภัณฑ์ประวัติศาสตร์ธรรมชาติแห่งชาติ กรุงวอชิงตัน ดี. ซี. สหรัฐ สวนแมลงแห่งเมืองซานฟรานซิสโก รัฐแคลิฟอร์เนีย สหรัฐ ฟาร์มผีเสื้อสแตรทฟอร์ด อังกฤษ เป็นต้น

พันธุ์ไม้ดอกไม้ประดับควรเน้นชนิดที่ออกดอกผล เป็นอาหารของผีเสื้อและผึ้ง ตลอดจนแมลงอื่นๆ ด้วย เฉพาะบางส่วนของสวนจะถูกปกคลุมด้วยตาข่ายเพื่อป้องกันผีเสื้อ และแมลงที่มีค่าหายากมิให้บินออกไปจากสวน

 

ที่สำคัญคือ ควรทยอยเพาะกล้าไม้ดอกแบ่งแยกชนิด ปลูกหมุนเวียนให้ออกดอกตลอดปี ดังนั้นจึงควรปลูกทั้งไม้ยืนต้น ไม้พุ่ม ไม้เลื้อย ตลอดจนปลูกไม้ดอกทั้งล้มลุกและพืชหลายฤดูเอาไว้ให้เกิดความหลากหลาย

การออกแบบจัดสวนจะมีบทบาทมาก ควรให้ดูโปร่งแสง แดดส่องได้สะดวกทั่วภายในสนามหญ้าและสวนดอกไม้ และต้องมีเก้าอี้ตั้งเป็นระยะสำหรับผู้ที่ต้องการนั่งพักผ่อน

ลักษณะเด่นเฉพาะตัวเอง สวนผีเสื้อจะอยู่ที่สีและกลิ่นดอกไม้เป็นสำคัญดอกไม้จะต้องมีสีและกลิ่นที่ผีเสื้อชอบ ซึ่งแตกต่างกันไปตามชนิดผีเสื้อ

ผีเสื้อนั้นจะบินลงจับที่ดอกไม้และใช้ตีนของมันแตะทดสอบที่เกสร หากพบว่ามีน้ำหวานมันจึงจะยืดงวงซึ่งมีลักษณะเป็นท่อคู่ เข้าไปสูบเอาน้ำหวานจากต่อมน้ำหวานขึ้นมา สวนผีเสื้อหลายแห่งใช้น้ำตาลละลายน้ำให้ผีเสื้อมาดูดกินโดยตรง แต่นั่นควรเป็นมาตรการเสริมเท่านั้น

ยังมีแมลงอีกมากชนิดที่สวยงาม สมควรจะนำมาขยายพันธุ์เลี้ยงในสวนเขตปิด มิให้เด็กหรือผู้ใหญ่เอื้อมมือเข้าไปจับต้องหรือทำอันตราย เช่น แมลงทับ แมลงปีกแข็ง จำพวกด้วงมะพร้าว กว่าง ด้วงขี้ควาย ด้วงหนวดยาวขนาดและชนิดต่างๆ ตั๊กแตนตำข้าว ตั๊กแตนใบโศก ซึ่งหาดูไม่ง่ายนักในปัจจุบัน

แมลงเหล่านี้ควรจะเลี้ยงในกรงมุ้งลวด ซึ่งด้านหน้าทำเป็นกระจกใส ให้คนมองเห็นกิจกรรมของมันได้ชัดเจนประกอบป้ายบอกชื่อ อุปนิสัย อาหาร แหล่งกระจายพันธุ์ของมันเอาไว้เป็นความรู้สำหรับผู้ชม

ธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับสวนผีเสื้อ คือ การจัดการท่องเที่ยวร้านอาหาร เครื่องดื่ม ฟิล์มถ่ายภาพ จำหน่ายของที่ระลึกต่างๆ ทั้งดอกไม้ใบไม้ทับอัดแห้ง ผีเสื้อและแมลงสตัฟฟ์ ผลิตภัณฑ์จากผึ้ง ร้านจำหน่ายหนังสือและสไลด์ ภาพถ่ายดอกไม้ ผีเสื้อ ตลอดจนแมลงต่างๆ เป็นต้น

สวนผีเสื้อที่ดีควรเป็นการจัดแสดงให้ผู้เข้าชมได้เห็นถึงความเป็นอยู่ร่วมกันระหว่างพืชอันได้แก่ ไม้ดอกไม้ใบ และพืชอาหารของแมลงทั้งหลาย และสัตว์ อันได้แก่ ผีเสื้อ แมลง รวมทั้งนก ซึ่งจะควบคุมประชากรของแมลงมิให้มากเกินไป แมลงรวมทั้งผีเสื้อหลายชนิดอาจมีการสั่งพันธุ์เข้ามาจากต่างประเทศเพื่อเพาะเลี้ยงขยายพันธุ์ จัดแสดงให้ผู้ชมได้เห็นสิ่งแปลกๆ ใหม่ๆ อยู่เสมอ

พืชและแมลงมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกันอยู่มาก ด้วยเหตุนี้ ดอกไม้หลายชนิด จึงส่งกลิ่นออกไปเพื่อกระตุ้นให้แมลง (หรือนก ค้างคาว) เข้ามาช่วยผสมเกสรให้ดอกไม้หลายชนิด ซึ่งต่อมน้ำหวานฝังตัวอยู่ลึกในหลอดยาว มักส่งกลิ่นหอมแรง เพื่อดึงดูดผีเสื้อซึ่งอาศัยอวัยวะดูดน้ำหวานเป็นงวงยาว

สำหรับดอกกล้วยไม้ที่ส่งกลิ่นหอมนั้น มีทั้งที่บานกลางวันและบานกลางคืน ผีเสื้อกลางวันมีอยู่น้อยชนิดที่จะมาช่วยผสมหรือดูดน้ำหวาน ส่วนใหญ่จะชอบบินมาที่ดอกกล้วยไม้สีเหลืองหรือแดงที่ส่งกลิ่นหอม

กลิ่นหอมของดอกกล้วยไม้เกิดจากต่อมน้ำหวาน (nectary glands) พบบนปากของดอกกล้วยไม้ที่ให้ดอกบานกลางคืน ต้องอาศัยมอส หรือผีเสื้อกลางคืนมาช่วยผสมเกสรให้ พวกมันชอบดอกกล้วยไม้สีเหลืองขาว เป็นหลัก พวกนี้มักจะส่งกลิ่นหอมหวานไปไกลในยามค่ำคืน

ชนิดไม้ดอกสำหรับสวนแมลง (สวนผีเสื้อ) ในเมืองไทย

อลิซัม Alyssum * แบลกอายชูชาน Blackeyed Susans * ฟล็อก Phlox * ราชาวดี Butterfly bush ** โครีออพซิส Coreopsis * ผีเสื้อ Clerodendrum เดลพลิเนียม Delphinium blue ** หม่อน Mulberry เดือนฉาย Gaillardia เวอร์บีนา Verbena * ฮอลลีฮ็อกส์ Hollyhocks ผกากรอง Lantana * บานชื่น Zinnias * ส้มเขียวหวาน Tangerine เหลืองคีรีบูน Pachystachys * แก้ว Murraya เข็ม lxora

ชนิดที่ปลูกได้ดี หรือค่อนข้างดีในเขตภาคกลางของประเทศไทย

ปลูกได้ในระดับ 1,000-1,200 เมตร ภาคเหนือของประเทศไทย