ดาวเคราะห์รอบระบบดาวที่ใกล้ที่สุด

ดาวฤกษ์ที่อยู่ใกล้เรามากที่สุดนอกจากดวงอาทิตย์ คือดาวพร็อกซิมาคนครึ่งม้า (Proxima Centauri) อยู่ในกลุ่มดาวคนครึ่งม้า (Centaurus) ซึ่งเป็นกลุ่มดาวในซีกฟ้าใต้ ดาวพร็อกซิมาคนครึ่งม้ามีความสว่างน้อย ไม่สามารถเห็นได้ด้วยตาเปล่า แต่มันเป็นสมาชิกของระบบดาวที่ความสว่างรวมทั้งระบบสูงเป็นอันดับที่ 3 บนท้องฟ้าเวลากลางคืน สามารถมองเห็นเป็นดาวสว่างโดดเด่นในซีกฟ้าใต้

ระบบดาวแอลฟาคนครึ่งม้า (Alpha Centauri) มีดาวฤกษ์สมาชิก 3 ดวง ได้แก่ แอลฟาคนครึ่งม้าเอ (Alpha Centauri A) ซึ่งอยู่ใกล้กับแอลฟาคนครึ่งม้าบี (Alpha Centauri B) ดวงที่ 3 คือแอลฟาคนครึ่งม้าซี (Alpha Centauri C) หรืออีกชื่อหนึ่งที่นิยมเรียกกันมากกว่าคือดาวพร็อกซิมาคนครึ่งม้า ดาวเอมีมวลมากกว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย ส่วนดาวบีมีมวลน้อยกว่าดวงอาทิตย์เล็กน้อย กล่าวได้ว่าดาวเอและบีเป็นดาวฤกษ์คล้ายดวงอาทิตย์ โคจรรอบกันด้วยคาบ 80 ปี

ดาวซีเป็นดาวแคระแดง มวลน้อยกว่าดวงอาทิตย์ราว 8 เท่า และอุณหภูมิพื้นผิวต่ำกว่า อยู่ห่างดาวเอและบีราว 0.24 ปีแสง หรือราว 500 เท่าของระยะทางเฉลี่ยระหว่างดวงอาทิตย์ถึงดาวเนปจูน (1 ปีแสง เท่ากับระยะทางที่แสงเดินทางในเวลา 1 ปี ซึ่งมีค่าประมาณ 9.46 ล้านล้านกิโลเมตร) เราพบว่าดาวดวงนี้เคลื่อนที่ในอวกาศไปในทิศทางเดียวกับดาว 2 ดวงแรก คาดว่าโคจรรอบศูนย์กลางมวลของระบบด้วยคาบหลายแสนปีแต่ข้อมูลยังไม่ชัดเจน

ปัจจุบันดาวเอและบีอยู่ห่างจากเราเป็นระยะทาง 4.37 ปีแสง ส่วนดาวซีอยู่ห่าง 4.24 ปีแสง ดาวแอลฟาคนครึ่งม้าซี หรือดาวพร็อกซิมาคนครึ่งม้าจึงเป็นดาวฤกษ์ดวงที่อยู่ใกล้ระบบสุริยะของเรามากที่สุด

ดาวแอลฟาคนครึ่งม้าเอและบีปรากฏใกล้กันและสว่างมาก เห็นได้ง่ายด้วยตาเปล่า แต่สำหรับช่วงเวลานี้ของปี ละติจูดประเทศไทยไม่สามารถสังเกตได้ เนื่องจากมันขึ้นหลังดวงอาทิตย์ขึ้นและตกก่อนดวงอาทิตย์ตก จะเริ่มเห็นได้บนท้องฟ้าเวลาเช้ามืดในช่วงปลายเดือน ธ.ค. จากนั้นขึ้นเหนือขอบฟ้าเร็วขึ้นเรื่อยๆ โดยอยู่บนท้องฟ้าทางทิศใต้ ห่างไปทางซ้ายมือของกลุ่มดาวกางเขนใต้ ซึ่งเป็นกลุ่มดาวที่สามารถใช้บอกทิศทางไปยังขั้วฟ้าใต้

ชื่อระบบดาวนี้น่าจะเป็นที่คุ้นหูคุ้นตากันอยู่พอสมควรสำหรับนักอ่านนิยายวิทยาศาสตร์ แฟนภาพยนตร์ไซไฟ และเกมเมอร์วัยกลางคน การที่ระบบดาวนี้อยู่ใกล้ระบบสุริยะของเรามากที่สุด นอกจากจะดึงดูดความสนใจของนักดาราศาสตร์ให้ทำการศึกษามันอย่างละเอียดแล้ว ยังทำให้ระบบดาวนี้ถูกกล่าวถึงในบันเทิงคดีต่างๆ ที่หลายคนรู้จัก

ออปติมัสไพรม์ในการ์ตูนและภาพยนตร์เรื่องทรานส์ฟอร์เมอร์ส (Transformers) เดินทางมาจากดาวไซเบอร์ตรอน ซึ่งในอดีตเคยเป็นดาวเคราะห์บริวารของดาวแอลฟาคนครึ่งม้าดวงจันทร์แพนดอราของชาวนาวีในภาพยนตร์เรื่องอวตาร (Avatar) เป็นบริวารดวงหนึ่งของดาวเคราะห์โพลีฟีมัส ซึ่งเป็นดาวเคราะห์แก๊สขนาดใหญ่โคจรรอบดาวแอลฟาคนครึ่งม้าเอ

 

เกม Sid Meier’s Alpha Centauri กำหนดให้ผู้เล่นตั้งถิ่นฐานบนดาวเคราะห์ไครอน ซึ่งโคจรรอบดาวแอลฟาคนครึ่งม้า หลังเดินทางออกจากโลกในคริสต์ศตวรรษที่ 22 ซึ่งนับเป็นเรื่องราวต่อจากเกม Civilization โดยต้องเผชิญการต่อสู้แข่งขันกันทางการทูตและการทหาร ระหว่างผู้นำต่างอุดมการณ์ในภาคหลัก และอยู่ท่ามกลางสมรภูมิรบของเอเลียนในภาคเสริม

สัปดาห์ที่ผ่านมา นักดาราศาสตร์ที่หอดูดาวยุโรปในซีกโลกใต้หรืออีเอสโอ (European Southern Observatory : ESO) ประกาศการค้นพบดาวเคราะห์ดวงหนึ่ง โคจรอยู่รอบดาวแอลฟาคนครึ่งม้าบี จึงนับได้ว่าเป็นดาวเคราะห์ที่อยู่ใกล้เราที่สุดในบรรดาดาวเคราะห์นอกระบบสุริยะที่ค้นพบและได้รับการยืนยันแล้วมากกว่า 800 ดวง

ดาวเคราะห์ดวงนี้ถูกตั้งชื่อว่า “แอลฟาคนครึ่งม้าบีบี (Alpha Centauri Bb)” ตามระบบการตั้งชื่อดาวเคราะห์รอบดาวฤกษ์ดวงอื่น ซึ่งนำหน้าด้วยชื่อดาวแล้วตามด้วยอักษรโรมันตัวเล็ก โดยเริ่มต้นที่อักษร b ดาวดวงนี้มีมวลราว 1.13 เท่าของมวลโลก จึงคาดว่าเป็นดาวเคราะห์หินเช่นเดียวกับโลก แต่อยู่ใกล้ดาวฤกษ์เพียง 0.04 หน่วยดาราศาสตร์ หรือราว 6 ล้านกิโลเมตร (1 หน่วยดาราศาสตร์ มีค่าประมาณ 149.6 ล้านกิโลเมตร ซึ่งเป็นระยะทางเฉลี่ยระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์) จึงมีคาบการโคจรสั้นเพียง 3.236 วัน และอุณหภูมิพื้นผิวร้อนจัด คาดว่าสูงถึง 1,200 องศาเซลเซียส ซึ่งแน่นอนว่าไม่มีน้ำในสถานะของเหลว และสิ่งมีชีวิตในแบบที่เรารู้จักจะไม่สามารถอาศัยอยู่ได้

การค้นพบนี้มาจากการสังเกตทางอ้อมโดยอาศัยเครื่องมือฮาร์ปส์ (HARPS ย่อมาจาก High Accuracy Radial velocity Planet Searcher) เป็นสเปกโทรกราฟความละเอียดสูงที่ติดตั้งกับกล้องโทรทรรศน์ขนาด 3.6 เมตร ในหอดูดาวลาซียา ประเทศชิลี สเปกตรัมของดาวมีการเปลี่ยนแปลงไปตามการแกว่งของดาวฤกษ์ เนื่องจากแรงโน้มถ่วงของดาวเคราะห์ที่มองไม่เห็น

ทีมวิจัยใช้เวลาเก็บข้อมูลนาน 4 ปี จึงตรวจพบรูปแบบการแกว่งน้อยๆ ที่บ่งบอกว่าเกิดจากดาวเคราะห์มวลใกล้เคียงโลกดวงนี้ หากเราคาดหวังว่าจะตรวจพบดาวเคราะห์อีกดวงหนึ่งที่โคจรห่างออกมา ภายในเขตที่สามารถอาศัยอยู่ได้ (น้ำคงสถานะของเหลวอยู่บนพื้นผิว) รอบดาวแอลฟาคนครึ่งม้าบีด้วยเครื่องมือเดียวกัน มันจะต้องมีมวลอย่างน้อย 4 เท่าของโลก ซึ่งนักดาราศาสตร์กล่าวว่าจะต้องใช้เวลาเก็บข้อมูลนาน 810 ปี ยกเว้นจะมีเครื่องมือที่ดีกว่า ซึ่งจะช่วยย่นระยะเวลาให้เร็วขึ้น

แม้ว่าดาวเคราะห์ดวงที่ค้นพบนี้ไม่น่าจะมีสิ่งมีชีวิต แต่การค้นพบดาวเคราะห์รอบระบบดาวที่อยู่ใกล้เรามากที่สุดดวงนี้ก็เหมือนฝันที่เป็นจริง หลายครั้งที่เราว่ามีดาวเคราะห์มากกว่าหนึ่งดวงในระบบ บางทีระบบดาวแอลฟาคนครึ่งม้าอาจมีดาวเคราะห์คล้ายโลกที่เรายังหาไม่พบก็เป็นได้

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (21-28 ต.ค.)

ดาวพุธกับดาวอังคารอยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตกในเวลาหัวค่ำ ดาวพุธอยู่ใกล้ขอบฟ้ามากกว่าดาวอังคาร แต่สว่างกว่า และตกลับขอบฟ้าก่อนดาวอังคาร ปลายสัปดาห์เป็นช่วงที่ดาวพุธทำมุมห่างจากดวงอาทิตย์มากที่สุด ช่วงนี้ถึงสัปดาห์หน้าจึงเป็นช่วงที่สังเกตดาวพุธได้ง่ายที่สุดหากท้องฟ้าโปร่ง

สูงเหนือดาวพุธขึ้นไป เยื้องไปทางซ้ายมือจะเห็นดาวอังคารในกลุ่มดาวแมงป่อง ดาวอังคารผ่านใกล้ดาวแอนทาเรสหรือดาวปาริชาต ซึ่งเป็นดาวสว่างในกลุ่มดาวนี้ในค่ำวันแรกของสัปดาห์ ห่างกันที่ระยะเชิงมุม 3.6 องศา จากนั้นจะเคลื่อนห่างออกไป

เวลาประมาณ 3 ทุ่ม หรือก่อนหน้านั้นไม่นาน ดาวพฤหัสบดีซึ่งขณะนี้อยู่ในกลุ่มดาววัว จะเริ่มโผล่พ้นขอบฟ้าทิศตะวันออก จากนั้นขึ้นไปอยู่กลางท้องฟ้าเหนือศีรษะในเวลาตี 3 ดาวศุกร์เข้าสู่กลุ่มดาวหญิงสาวในช่วงต้นสัปดาห์ ขึ้นเหนือขอบฟ้าในเวลาตี 4

สัปดาห์นี้เป็นข้างขึ้น ดวงจันทร์สว่างครึ่งดวงในวันที่ 22 ต.ค. หลังจากนั้นส่วนสว่างบนผิวดวงจันทร์จะเพิ่มขึ้นทุกวัน เต็มดวงในต้นสัปดาห์ถัดไป ซึ่งตรงกับวันออกพรรษา