กอมปานีรถไฟ

โดย...ทีมต้นธารประวัติศาสตร์ เมืองสมุทรปราการ ภาพ : จำลอง บุญสอง

“สมุทรปราการเป็นเมืองหน้าด่านที่มีบทบาทสำคัญมาแต่สมัยลพบุรี ยุคที่ขอมเรืองอำนาจและเสื่อมสลายไปในสมัยสุโขทัย จนถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา สมเด็จพระเจ้าทรงธรรมได้โปรดฯ ให้สร้างเมืองสมุทรปราการขึ้น โดยมีบทบาทสำคัญด้านการค้าขายกับต่างชาติ ได้แก่ ชาวโปรตุเกส ชาวฮอลันดา ชาวจีน และชาวฝรั่งเศส ขณะเดียวกัน ก็เกิดข้อขัดแย้งขึ้นมากมายหลายประการ ทำให้เกิดการต่อสู้ระหว่างประเทศขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้เกิดการก่อสร้างป้อมปราการและค่ายปืน” ชนม์สวัสดิ์ อัศวเหม นายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดสมุทรปราการ กล่าว

นอกจากนี้ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้มีการพัฒนาระบบขนส่งและคมนาคมที่สำคัญเกิดขึ้น นั่นคือ “การเดินทางด้วยรถไฟ” โดยชาวต่างชาติได้ขออนุญาตสร้างทางรถไฟสายปากน้ำหัวลำโพง ในครั้งนั้นไทยเล็งเห็นถึงประโยชน์หลายประการ ไม่ว่า การใช้เส้นทางในการขนส่ง คมนาคม ในยามปกติ หรือการใช้ลำเลียงเสบียงอาวุธหรือพาหนะในการส่งสาร ยามเกิดภาวะสงคราม สมุทรปราการและเส้นทางรถไฟสายนี้ นับได้ว่าเป็นเส้นทางรถไฟสายแรกในประเทศไทยที่ก่อตั้งขึ้นโดยเอกชนในรูปแบบของบริษัท เรียกกันในสมัยนั้นว่า “กอมปานีรถไฟ” หรือ “บริษัท รถไฟปากน้ำ”

เส้นทางรถไฟสายปากน้ำหัวลำโพง ตลอดระยะทางมี 10 สถานี จากสถานีหัวลำโพง รถจะหยุดรับส่งผู้โดยสารที่ศาลาแดง บ้านกล้วย พระโขนง บางนา สำโรง ศีรษะจระเข้ บางนางเกรง มหาวงษ์ แล้วก็ไปสิ้นสุดปลายทางเป็นโรงสังกะสีขนาดใหญ่ที่ปากน้ำ คิดค่าบริการสถานีละ 1 เฟื้อง หรือเท่ากับ 12.5 สตางค์ และมีหัวรถจักรใช้งานทั้งสิ้น 4 หัว ได้แก่ หัวแรก ไม่ปรากฏชื่อ หัวที่สองชื่อ ปากน้ำ หัวที่สามชื่อ บางจาก หัวที่สี่ชื่อ สำโรง

เส้นทางรถไฟสายปากน้ำหัวลำโพง เปิดให้บริการเพียง 50 ปี จนถึงปี พ.ศ. 2479 ปัจจุบันเส้นทางรถไฟสายดังกล่าวได้สูญสลายไปตามกาลเวลา แต่คนรุ่นลูกรุ่นหลานยังมีโอกาสเห็นหรือสัมผัสหัวรถจักรโบราณเส้นทางรถไฟสายแรก ที่ทางองค์การบริหารส่วนจังหวัดสมุทรปราการค้นพบและนำมาบูรณะจัดแสดง ณ ศาลากลางจังหวัดสมุทรปราการ ให้บุคคลที่สนใจเข้าชมฟรี ไม่เสียค่าใช้จ่าย ก่อนที่จะย้ายไปจัดแสดงอย่างถาวร ณ อุทยานการเรียนรู้และหอชมเมืองสมุทรปราการ ซึ่งอยู่ระหว่างการก่อสร้าง

อีกหนึ่งโครงการสำคัญที่นำพื้นที่ไม่ได้ใช้ประโยชน์มาพัฒนาเป็นแหล่งศึกษา เรียนรู้ ท่องเที่ยวและพักผ่อน ให้แก่ชุมชน ประชาชนคนไทย นั่นคือ “อุทยานการเรียนรู้และหอชมเมืองสมุทรปราการ” ประกอบด้วย 4 ส่วนสำคัญ นั่นคือ พิพิธภัณฑ์เด็ก พิพิธภัณฑ์สมุทรปราการ ห้องสมุด และหอชมเมืองสมุทรปราการ โดยอุทยานแห่งนี้ก่อสร้างบนพื้นที่ 13 ไร่ บริเวณเรือนจำเก่าจังหวัดสมุทรปราการ ที่ได้เริ่มดำเนินการก่อสร้างแล้ว โดยได้รับการสนับสนุนงบประมาณจากองค์การบริหารส่วนจังหวัดสมุทรปราการ จำนวน 593 ล้านบาท และเทศบาลนครสมุทรปราการ จำนวน 54 ล้านบาท