พงศ์พรหม สนิทวงศ์ ณ อยุธยา นิทาน 9 แผ่นดิน

โดย...กาญจน์ อายุ

เมื่อบทเพลงเทิดพระเกียรติพระบาทสมเด็จเจ้าอยู่หัวไม่ได้จรดปากกาเพียงบนกระดาษ แต่ทว่าได้จารึกไว้บนผืนดิน กลายเป็นงานศิลป์ที่ยิ่งใหญ่และถ่ายทอดความหมายได้ลึกซึ้ง

โครงการเทิดพระเกียรติ “นิทานแผ่นดิน” หรือ The Chronicle of the Land เริ่มต้นจากบทเพลง “นิทานแผ่นดิน” ประพันธ์คำร้อง ทำนอง และเรียบเรียงดนตรีโดย “ปุ้ม-พงศ์พรหม สนิทวงศ์ ณ อยุธยา” ต่อยอดแนวคิดสู่ศิลปินผู้สรรค์สร้างงานศิลป์ Land Art ทั้ง 9 แห่ง เผยแพร่ประจักษ์สู่สายตาชาวไทยและประจักษ์ในดวงใจภักดี

นิทานแผ่นดิน

เพลงนิทานแผ่นดินเกิดขึ้นจากฝีมือการประพันธ์ของคุณปุ้ม พงศ์พรหม คนเดียวกับผู้ประพันธ์เพลง King of King ที่สร้างความฮึกเหิมทุกครั้งที่ได้ฟัง แต่สำหรับเพลงเทิดพระเกียรตินิทานแผ่นดินนี้ ไม่ได้แสดงถึงความรู้สึกจงรักภักดีของคนไทยอย่างเดียว แต่ได้สร้างความเข้าใจความหายของคำว่า “ราชา”

 

“ท่านพุทธทาสภิกขุ กล่าวไว้ว่า ราชา แปลว่า ทำให้พอใจ นั่นคือ ราชา คือผู้ที่ทำให้ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข ป้องกันศัตรู ขยายแผ่นดิน และต้องเป็นราชาที่อยู่ในธรรม และราชามีความหมายทางพระคุณ ดูแลประชาชน ไม่ใช่กดขี่ประชาชน โดยในเพลงได้อธิบายความหมายของราชาว่าเป็นมาอย่างไร”

“ในแต่ละวรรคของบทเพลงจะเล่าถึงประวัติศาสตร์ชาติไทยตั้งแต่สมัยก่อนสุโขทัย ยามมีศึกสงคราม ยามมีพระพุทธศาสนา และยามมีพระมหากษัตริย์ปกป้องประเทศ”

คุณปุ้มใช้เวลาเขียนเพลงนิทานแผ่นดินเดือนกว่าด้วยความประณีตในการเล่าเรื่องและร้อยคำ “ผมชอบทุกประโยคในเพลง เพราะประโยคไหนที่ไม่ชอบผมก็ไม่เอา บางวันผมเขียนได้แค่บรรทัดเดียว แต่ก็ไม่เครียด เพราะเวลาเขียนผมมีแต่แรงบันดาลใจ”

นั่นจึงทำให้ทุกคำไพเราะและมีแต่คำสวยที่แฝงไปด้วยความหมาย เขาร่ายเนื้อร้องด้วยความชำนาญ “ผู้แก่จ้าวปู่รู้ฮีตคองคล่องงาน แม่ใหญ่หมอพ่อกว่าน ปกบ้านกุมเฮือง” และอธิบายความหมาย “ฮีต แปลว่า จารีต คอง แปลว่า เส้นทาง กว่านเป็นภาษาไทยใหญ่ แปลว่า ผู้ดูแลหมู่บ้าน”

พอได้ฟังก็หยุดนึกถึงวรรณคดีไทยสมัยมัธยมไม่ได้ ที่ต้องเปิดพจนานุกรมไทยและท่องให้อาจารย์ฟัง แต่ก็ยังจำได้ถึงวันนี้

นอกจากคุณปุ้มแล้ว เพลงนิทานแผ่นดินยังได้รับความร่วมมือจาก ยืนยง โอภากุล หรือ แอ๊ด คาราบาว มาเป็นผู้ขับร้องเพลงนิทานแผ่นดินแบบภาคกลางคู่กับคุณปุ้มด้วย

 

“เพลงนิทานแผ่นดินจะมีสี่สำเนียง ได้แก่ กลาง เหนือ อีสาน และใต้ เพื่อบอกเล่าเรื่องเดียวกัน ในอารมณ์และสำเนียงที่ต่างกัน” ฟังเพลงนิทานแผ่นดินได้ที่แฟนเพจเฟซบุ๊ก Nitarnpandin

และเมื่อเกิดเพลงนิทานแผ่นดินขึ้น คุณปุ้มได้มาคิดต่อว่า จะทำอย่างไรให้ไปได้ไกลกว่าเพลง นั่นจึงเกิดเป็นนิเวศศิลป์ หรือ Land Art จำนวน 9 ชิ้น ทั่วประเทศไทย

นิทาน ‘บน’ แผ่นดิน

“มันเกิดขึ้นจากความร่วมมือของศิลปิน” คุณปุ้มเล่าถึงที่มา “เมื่อศิลปินรู้ เขาก็ยื่นมือเข้ามาช่วย ใครมีความรู้เรื่องทำเอ็มวีก็รับอาสาทำเอ็มวี ใครเก่งกราฟฟิกก็ทำกราฟฟิก ใครทำแอนิเมชันเป็นก็ทำภาพยนตร์แอนิเมชัน และเมื่อศิลปินระดับชาติทั้ง 9 คนถูกทาบทาม พวกเขาก็ยินดี”

แต่งานนิเวศศิลป์ไม่ได้เป็นเพียงงานศิลปะบนแผ่นดิน แต่ยังเป็นงานที่มหาชนจะได้มีส่วนร่วม “ตอนแรกชาวบ้านจะงงๆ ว่าพวกเรามาทำอะไรกัน แต่พอบอกว่า ‘มาวาดรูปให้ในหลวง’ ทุกคนก็เข้าใจและอยากทำ”

คุณปุ้มกล่าวประโยคหนึ่ง “พอรู้ว่าเรามาทำเพื่อในหลวง ทุกอย่างก็ง่ายไปหมด” เขาเล่าถึงเรื่องราวระหว่างทาง “เราจำกัดไว้ว่าจะต้องทำงานทุกชิ้นให้เสร็จใน 7 วัน แต่เราไม่เคยทำถึง 7 วันเลย เพราะมีคนมาช่วยเยอะ ล่าสุดที่ภูเก็ตมีคนมาช่วยมากกว่า 500 คน ช่วยกันถึงดึกดื่น ไล่ให้กลับบ้านก็ไม่ยอมกลับ”

 

หรือที่ จ.สุโขทัย “ตอนที่ไปสุโขทัยเราจำเป็นต้องโรงแรมที่หรูหน่อย แต่พอคนที่โรงแรมรู้ว่าเรามาทำงานเพื่อในหลวง เขาก็ลดให้เหลือคืนละ 500”

หรือที่ จ.ขอนแก่น “เราไปสร้างผลงานที่มหาวิทยาลัยขอนแก่น ตอนแรกจะทำที่คณะเกษตรศาสตร์ แต่พื้นที่และขนาดไม่ได้ จึงได้รับความช่วยเหลือให้ไปทำบนพื้นที่เลี้ยงสัตว์ของคณะสัตวบาล และจากที่ตกลงว่าให้ทำแค่ชั่วคราว ก็ขยายเวลาให้ทำจนข้าวโต (สร้างงานในหัวข้อ เกษตรผสมผสานตามแนวพระราชดำริ จึงมีการปลูกข้าว)”

เรื่องสถานที่ลงตัวแล้ว แต่ปัญหาก็ยังไม่หมด “เราต้องใช้รถแทรกเตอร์ปรับพื้นที่ แต่รถแทรกเตอร์ของมหาวิทยาลัยเสีย แต่เช้าวันรุ่งขึ้นก็มีรถแทรกเตอร์ขับมาจากมิตรผล เมื่อปรับพื้นที่เสร็จต้องปรับหน้าดินไว้ปลูกพืช แต่ดินแข็งมาก ไถไม่ไหว คืนวันนั้นกลับมีฝนตกทั้งคืน เมื่อดินพร้อมแต่ไม่มีพันธุ์ข้าว เพราะอีสานฝนแล้งชาวบ้านไม่ปลูกข้าวกัน อีก 24 ชั่วโมงต่อมา ก็มีคนนำพันธุ์ข้าวจากอ่างทองมาให้”

หรือที่ จ.เชียงใหม่ ที่แต่เดิมต้องทำบนผืนดินสมุย แต่มีปัญหาจึงย้ายไปที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะเชียงใหม่ “พอผมรู้ว่าทำที่สมุยไม่ได้แล้ว อีกไม่กี่ชั่วโมงต่อมาก็ได้พื้นที่ที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะเชียงใหม่ และเมื่อไปถึงผมรู้สึกได้เลยว่าศิลปินเชียงใหม่ ‘หิว’ ที่จะสร้างผลงาน”

“ทุกปัญหาจะมีคนเข้ามาช่วยในเวลาที่เหมาะสมเสมอ และนี่ยังไม่นับเหตุการณ์เหนือธรรมชาติที่ผมเจอนะ” คุณปุ้มทิ้งท้ายแบบนี้จะมีหรือที่จะไม่ขอให้เล่า แต่เพื่อไม่ให้คอลัมน์นี้เป็นเรื่องมิติลึกลับ จึงขอโค้ดคำพูดมาเป็นประโยค เช่น “ผมไม่เคยเห็นท้องฟ้าแบบนั้นมาก่อน” “ฝนเบิกฤกษ์” “พระอาทิตย์ทรงกลด” หรือ “เหมือนมีใครมาระบายสีท้องฟ้า”

ผลงานทั้ง 9 ชิ้นสำเร็จลุล่วงโดยทิ้งทวนไว้ที่กรมทหารราบที่ 11 กรุงเทพฯ ทุกที่ยังแสดงผลงานอยู่ แต่ความสมบูรณ์จะขึ้นอยู่กับกาลเวลา บางชิ้นต้องรอพืชพันธุ์โตจึงจะสมบูรณ์ บางชิ้นสมบูรณ์แล้วแต่เสียหายไปตามธรรมชาติ ชาวไทยสามารถตามรอยนิทานแผ่นดินทั้ง 9 เรื่องราวได้ใน 9 จังหวัด นครนายก ขอนแก่น เชียงใหม่ สงขลา ตราด สุโขทัย เชียงราย ภูเก็ต และกรุงเทพฯ