105 ปี ‘ท่าฉลอม’ สุขาภิบาลหัวเมืองแห่งแรกของประเทศไทย

เอกลักษณ์อันโดดเด่นของ “ท่าฉลอม” คือ เป็นเมืองท่าสำคัญในการสัญจรไปมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ท่าฉลอมยังได้ชื่อว่าเป็นตำบลที่มีการเติบโตสูงสุด อีกทั้งยังรวมวิถีชีวิตวัฒนธรรมอันดีงามของคนไทยไว้เช่นเดิมไม่เปลี่ยนแปลง

ในอดีต “ท่าฉลอม” เป็นตำบลหนึ่งในเมืองสมุทรสาคร ซึ่งเดิมฟากมหาชัยเป็นสวนป่าแสมและป่าจาก แม้จะเป็นที่ตั้งเมือง แต่ก็มีการก่อสร้างประปราย ทั้งสถานที่ราชการ บ้านพัก การเดินเรือในสมัยนั้นต้องเดินทางดินแคบๆ จากท่าน้ำต่อไปยังสถานีรถไฟสายกรุงเทพฯสมุทรสาคร ซึ่งมีสภาพโกโรโกโส กับโรงสูบฝิ่นในบริเวณใกล้ๆ กัน และด้วยความคับคั่งหนาแน่นของผู้คน ทำให้บรรยากาศริมฝั่งตลาดท่าฉลอมเต็มไปด้วยความสนุกสนาน ตลาดท่าฉลอมในสมัยนั้นจึงถือได้ว่าเป็นย่านการค้าที่มีทำเลอันอุดมไปด้วย อาชีพมากหลาย ทั้งการทำประมง, ดองปลา, ทำกะปิ และน้ำปลา ที่นี่จึงมีทั้งตลาดน้ำในยามเช้าและตลาดสดบนบก รวมถึงมีบ่อน ถั่วโป โรงฝิ่น โรงเหล้า โรงมโหรสพ และวิกลิเกอีกสารพัด

ครั้นในปี ร.ศ. 116 (พ.ศ. 2440 ) ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ซึ่งได้พระราชทานพระราชดำริในการกระจายอำนาจแก่ท้องถิ่นขึ้น โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ประกาศใช้ “พระราชกำหนดสุขาภิบาลกรุงเทพฯ ร.ศ. 116” ขึ้น จากการที่ทรงมอบหมายให้ไปศึกษาดูงานการปกครองในแถบประเทศพม่า มลายู และยุโรป และได้เริ่มนำมาทดลองใช้เพื่อเป็นการศึกษาในกรุงเทพมหานคร โดยสุขาภิบาลนี้จะทำหน้าที่ทำลายขยะมูลฝอย จัดเก็บของเสียจากการขับถ่ายของประชาชนทั่วไป จัดการห้ามมิให้ต่อไปภายหน้ามีการปลูกสร้างหรือซ่อมโรงเรือนที่จะเป็นเหตุให้เกิดโรค หรือขนย้ายสิ่งของโสโครกและสิ่งรำคาญของมหาชนให้พ้นไปเสีย “ตำบลท่าฉลอม” จึงถูกยกฐานะเป็นสุขาภิบาลท่าฉลอม ซึ่งเป็นสุขาภิบาลหัวเมืองแห่งแรกของประเทศไทย ในวันที่ 18 มี.ค. 2448

“สุขาภิบาลท่าฉลอม” กลายเป็นต้นแบบการปกครองท้องถิ่นที่สำคัญตามระบอบประชาธิปไตยของเมืองไทย เมื่อมีการกระจายอำนาจการปกครองให้ประชาชนมีส่วนร่วมอย่างแท้จริง ความร่วมมือร่วมใจของชาวท่าฉลอมทำให้ท่าฉลอมเป็นเมืองที่มีความสมบูรณ์พรั่งพร้อม ทั้งระบบสาธารณูปโภค วิถีชีวิต วัฒนธรรม ประเพณี ที่สืบทอดต่อกันมา จนถึงวันนี้ วัฒนธรรมประเพณีพื้นถิ่นยังคงแสดงออกถึงพื้นเพแต่ดั้งเดิมของคนท่าฉลอม ที่มีน้ำใจ รักสะอาด มีคุณธรรม ที่ยังคงเป็นภาพฉายให้ได้เห็นอยู่เสมอมา

ประวัติศาสตร์อันยาวนานกว่า 105 ปี ของ “ท่าฉลอม” ก่อเกิดเป็นความภาคภูมิใจ จากสุขาภิบาลท่าฉลอมในอดีต ได้ถูกยกฐานะเป็นเทศบาลนครสมุทรสาคร ทว่าไม่อาจลบความทรงจำและชื่อของ “ท่าฉลอม” ให้เลือนหายไปได้ ณ วันนี้ ท่าฉลอมกลายเป็นชุมชนเมืองขนาดใหญ่ที่คลาคล่ำไปด้วยโรงงานอุตสาหกรรมแปรรูปสัตว์น้ำ สร้างรายได้แก่ประเทศไทยปีละหลายแสนล้านบาท ตลอดจนมีนักท่องเที่ยวเดินทางมาท่องเที่ยวเลือกซื้อสินค้ามากกว่า 3 แสนคนต่อปี

กิจกรรมฉลองครบรอบ 105 ปี ท่าฉลอม สุขาภิบาลแห่งแรกของประเทศไทย มีกิจกรรมที่น่าสนใจมากมาย เริ่มตั้งแต่ช่วงเช้าจะมีพิธีทำบุญตักบาตรข้าวสาร อาหารแห้ง แด่พระภิกษุ สามเณร จำนวน 100 รูป บริเวณถนนถวายตลอดเส้นทางในช่วงเช้า พิธีถวายสักการะพระบรมราชานุสาวรีย์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ในช่วงกลางวัน พร้อมมีหน่วยบริการเคลื่อนที่เพื่อประชาชน นอกจากนี้ ยังมีการจัดแสดงนิทรรศการ “ศุขาภิบาล” จากหน่วยงานท้องถิ่นต่างๆ เพื่อเป็นการประชาสัมพันธ์ผลงานเด่นของกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นให้ประชาชนทั่วไปได้รับทราบ ส่วนในช่วงเย็นจะมีการแสดงย้อนตำนานประวัติความเป็นมาของท่าฉลอมในชุดมหากาพย์ท่าฉลอม สายน้ำ และความรัก ต่อด้วยการแสดงมหรสพ ลิเก ดนตรี โดยมีนักร้องดังในอดีตมาร่วมถ่ายทอดบทเพลงรำลึกถึงท่าฉลอม อาทิ ชรินทร์ รวงทอง และชาลี รวมไปถึงการแสดง แสง สี เสียง การประกวดการแต่งกายย้อนยุค การประกวดหนูน้อยสุขาภิบาล การแข่งขันกีฬาพื้นบ้าน การออกร้านจำหน่ายสินค้า OTOP ของ จ.สมุทรสาคร และมหรสพต่างๆ อีกมากมาย