เที่ยวสงขลา พัทลุง และมารู้จักกับโนราโรงครู

โดย...วีรวงศ์ วงศ์ปรีดี

“เป็นความตั้งใจแต่ต้นแล้วว่าจะต้องนำลูกของตนมาให้เจ้าคณะโนราทำพิธีในวันนี้ เชื่อว่าลูกหลังจากนี้จะมีสุขภาพที่ดี และเรียนหนังสือเก่ง” คุณแม่อิม ทำธุรกิจส่วนตัวในตัวเมือง จ.สงขลา กล่าวสั้นๆ กับผมไว้ และกล่าวเพิ่มเติมอีกเมื่อถูกถามว่าทำไมต้องเป็นโนราด้วย “พิธีรำโนราแก้บนที่วันทุ่งคุระนี้ ลูกหลานที่นี่ศรัทธาในเจ้าแม่อยู่หัว (พระพุทธรูปทองคำปางสมาธิ หน้าตักกว้างประมาณ 2 ซม. สูง 25 ซม.) ที่เล่ากันว่าพระนางทรงโปรดปรานโนรามาก โนราที่นี่จึงเปรียบเสมือนตัวแทนของพระนาง” แม้ว่าคุณแม่อิมจะไม่ใช่ชาว อ.สทิงพระ โดยตรง แต่จากคำบอกเล่าจากชาวบ้านที่บอกต่อๆ กันมาถึงความเชื่อในบารมีของเจ้าแม่อยู่หัว ที่ประชาชนบนบานในเรื่องต่างๆ ต่างก็ประสบความสำเร็จมาแล้ว เช่น เรื่องสุขภาพ เงินทอง การศึกษา รวมทั้งเรื่องการเกณฑ์ทหารด้วย

ภาพที่ปรากฏตรงหน้าผมขณะนี้คือ เจ้าคณะสมพงษ์ แต่งกายชุดโนรา สวมมงกุฎ พร้อมเครื่องรูปปัดเต็มยศ กำลังทำพิธีให้เด็กด้วยการนำฝ่าเท้าไปลนกับไฟจากเทียนไข และนำไปสัมผัสกับใบหน้าของเด็ก โดยที่ผู้ปกครองเป็นคนคอยจับไว้ คนแล้วคนเล่าตลอดเช้าของวันพฤหัสฯ ขณะที่อีกด้านของเวทีจะมีชาวบ้านแต่งกายชุดโนราเข้าคิวกันขึ้นมารำแก้บน โดยมีนักแสดงโนราคอยรดน้ำมนต์ให้หลังเสร็จสิ้นในแต่ละรอบ การทำพิธีกรรมดังที่กล่าวมานี้ชาวบ้านจะต้องเสียค่าพิธีคนละ 199 บาท

หลังจากได้แสดงโนรามาตั้งแต่เย็นของวันพุธที่ผมมีโอกาสได้ชมแบบเต็มๆ เป็นครั้งแรกถึงขอบเวที 1 ชั่วโมงเต็มๆ กับการประกอบพิธีไหว้ครูที่เจ้าคณะสมพงษ์จาก จ.พัทลุง ออกมาคนเดียวกล่าวถึงตายาย ศิลปินครูโนราที่ล่วงลับไปแล้ว สิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลาย ขณะที่นักแสดงยังคงนั่งแต่งหน้ากันอยู่หลังเวทีอย่างใจเย็น มันทำให้ผมนึกถึงโนราที่เคยถ่ายรูปในงานแสดงพิธีเปิดสินค้าโอท็อปในกรุงเทพฯ ที่ไม่ถึง 15 นาที ก็ได้บันทึกภาพโนราสวยๆ เสร็จสิ้นไปแล้ว ไม่โหมโรงนานขนาดนี้ แต่นั่นก็เป็นแค่การโชว์ สิ่งที่ผมได้ชมในคืนวันพุธที่ผ่านมานั้นคือโนราที่เรียกกันว่า “โนราโรงครู” ครูที่เปรียบเสมือนบรรพบุรุษของโนราผู้ให้กำเนิดโนรา และอีกความหมายหนึ่งคือ บุคคลที่สอนโนรานั่นเอง ที่ต้องทำพิธีเชื้อเชิญมาให้เข้าทรงในตัวนักแสดง เพื่อให้การแสดงนั้นออกมาอย่างสมบูรณ์ ด้วยความเชื่อร่างทรงนี่เองที่ทำให้ประชาชนศรัทธาในตัวโนราที่ไม่ใช่เป็นเพียงแค่นักแสดง โนราโรงครูมี 2 ชนิด คือ โรงครูใหญ่ และโรงครูเล็ก การแสดงที่ผมได้ชมอยู่ขณะนี้คือโรงครูเล็ก ที่รำแบบย่นย่อใช้เวลา 1 วัน 1 คืน ที่จะต้องแสดงในเย็นวันพุธ และสิ้นสุดในวันพฤหัสฯ ขณะที่โนราโรงครูใหญ่นั้นปัจจุบันหาชมยาก จะต้องแสดง 3 วัน 3 คืน โดยจะเริ่มในวันพุธเหมือนๆ กัน

งานประเพณีสมโภชและสรงน้ำเจ้าแม่อยู่หัว หรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า พิธีงานตายายย่าน จัดขึ้นทุกปีที่วัดท่าคุระ ที่ตั้งอยู่ติดกับทะเลสาบสงขลา อ.สทิงพระ จ.สงขลา มีชาวบ้านทั้งในและนอกพื้นที่มาร่วมงานจำนวนมาก โดยอัญเชิญพระพุทธรูปทองคำเจ้าแม่อยู่หัวที่เก็บรักษาอย่างดีพันด้วยผ้า 9 สี ในห่อ 9 ชั้น ในมณฑปของวัดออกมาให้ประชาชนได้สรงน้ำ “ใน 1 ปี จะมีการเปิดออกมาเพื่อประกอบพิธีเท่านั้น จากนั้นก็จะพันเก็บไว้อย่างดี ไม่มีการเปิดออกอีกเลย” ท่านเจ้าอาวาสวัดท่าคุระกล่าวถึงองค์พระพุทธรูปทองคำนี้ พิธีจะเริ่มในทุกๆ วันพุธแรกของแรมเดือนหก และไปสิ้นสุดในวันพฤหัสฯ โดยมีการรำโนราโรงครูเป็นส่วนสำคัญของพิธีควบคู่กันไป “ปีนี้ขายของไม่ค่อยดี แม้ว่าคนจะเดินทางมาประกอบพิธีกว่าหมื่นคน แต่คนไม่ค่อยเดินผ่านแผงของตนมากนัก อย่างไรก็ตาม ปีหน้าจะรีบมาจับจองที่ขายอีก” วารินทร์ แม่ค้าขายเสื้อผ้าเดินทางมาจาก อ.กระแสสินธุ์ กับสามีด้วยรถปิกอัพ และนอนค้างในรถ 1 คืนกล่าว ก่อนเตรียมเก็บของกลับบ้าน

นอกจากงานประเพณีสรงน้ำเจ้าแม่อยู่หัวกับโนราโรงครูที่เป็นไฮไลต์ของการเดินทางมา จ.สงขลา ในครั้งนี้ ในวันแรกที่มาถึง เราได้เดินทางไปที่วัดคูเต่า อ.บางกล่ำ จ.สงขลา เป็นวัดโบราณที่สร้างประมาณปี พ.ศ. 2299 จุดเด่นของวัดนี้คือศาลาโบราณอายุราว 100 ปี ที่ดูยังไงก็ไม่น่าเชื่อว่าจะเก่าแก่ขนาดนั้น เพราะหลังคาที่ดูใหม่ เสาไม้ที่ดูเงางาม กับโคมไฟ แต่ครูเปลื้อง สุขสวัสดิ์ ชาว อ.บางกล่ำ ได้ให้ข้อมูลกับเราว่า ศาลาแห่งนี้ได้รับการบูรณะขึ้นมาใหม่เมื่อปีที่แล้ว หลังคาที่เห็นแม้จะดูใหม่ แต่เป็นหลังคาแบบเดิมๆ เมื่อร้อยกว่าปี โดยชาวบ้านช่วยกันขัดทีละแผ่น โดยถอดออกจากที่และใส่กลับไปจากที่เดิมทุกแผ่น ศาลาโบราณแห่งนี้ได้รับรางวัลเพื่อการอนุรักษ์มรดกทางวัฒนธรรมภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกปี พ.ศ. 2554 จากยูเนสโก สถานที่ท่องเที่ยวที่น่าสนใจอีกแห่งหนึ่งก็คือย่านเมืองเก่า ที่มีชุมชนหลายเชื้อชาติอาศัยรวมกัน อาคารโบราณหลายแบบสร้างปะปนกัน ถ้าคุณได้เดินรอบๆ จะพบทั้งศาลเจ้า มัสยิด และวัดอยู่ติดๆ กัน ปัจจุบันนอกจากคนในชุมชนแบบดั้งเดิมที่เหลือน้อยลงไปทุกที ก็จะมีคนต่างถิ่นเข้าอาศัยทำงานจำนวนไม่น้อย เช่น ชาวประมง เป็นต้น ก่อนจะปิดทริปวันแรกที่เมอร์ไลอ้อนแห่งเมืองสงขลา ริมแหลมสมิหลา นั่นคือ พญานาคพ่นน้ำกับพระอาทิตย์ตกดินที่นักเที่ยวและชาวจังหวัดให้ความสนใจมาถ่ายรูปและออกกำลังกายจำนวนมาก

วันรุ่งขึ้นจุดหมายปลายทางของเราคือ จ.พัทลุง เมืองแห่งศิลปะการแสดงของภาคใต้ และเป็นแหล่งกำเนิดของโนรากับหนังตะลุง ที่มีคณะโนราและหนังตะลุงอยู่จำนวนมากให้ว่าจ้างไปเล่นตามงานต่างๆ สนนราคาเริ่มต้นที่ 3.5 หมื่นบาท โดยประมาณหอศิลป์หนังตะลุงคือที่หมายสุดท้ายของวันนี้ หลังจากไปเยี่ยมชมวังเก่าวังของเจ้าเมืองพัทลุงที่เป็นเรือนไทยแฝดสามหลังใต้ถุนสูงอายุร้อยกว่าปี ก่อนจะไปวัดเขียนบางแก้ว วัดโบราณอีกแห่งหนึ่งที่ อ.เขาชัยสน เป็นช่วงเวลาบังเอิญที่มีพิธีบวชนาค ที่วันนี้พิเศษกว่าวันอื่นๆ เพราะเป็นการบวชทีเดียวสามคนพี่น้อง โดยครอบครัวลงทุนให้ขึ้นช้างแห่รอบอุโบสถ สร้างความสนุกสนานให้กับผู้ร่วมงานอย่างมาก วัดแห่งนี้กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานเมื่อปี พ.ศ. 2480 และประกาศเขตโบราณสถานบนพื้นที่ 23 ไร่ เมื่อปี พ.ศ. 2529

“ถ้าให้เลือกเล่นหนังตะลุงกับทำหนังตะลุงขายเป็นของที่ระลึก ผมขอเลือกอย่างหลังดีกว่า ไม่ต้องอดหลับอดนอน แถมยังได้เงินดีกว่า” ช่างทำหนังตะลุงพูดขณะกำลังเร่งรีบนั่งทำหนังตะลุงอยู่ ตัวหนึ่งจะมีราคา 3 บาท ก่อนจะเอาไปลงสี วันวันหนึ่งเขาทำได้เป็นร้อยตัว

การทำหนังตะลุงขายเป็นของที่ระลึกนั้นสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านในชุมชนอย่างมาก ศิลปะการแสดงหนังตะลุงนั้นยังคงสืบสานกันต่อรุ่นลูกรุ่นหลาน สังเกตได้จากกลุ่มเด็กๆ ที่หอศิลป์แห่งนี้ ที่ส่วนใหญ่เป็นนักแสดง ขณะที่ผู้สูงอายุผันตัวเองไปเป็นครู

ทะเลสาบสงขลายามเย็นยังคงดูสงบและงดงามเหมือนทุกๆ วัน มองไปรอบๆ ดูว่างเปล่าปราศจากผู้คน แต่ชาวบ้านที่อาศัยที่ลุ่มน้ำแห่งนี้ต่างก็มีอาชีพเป็นของตนเองโดยไม่ต้องเดินไปทำงานไกลๆ ต่างถิ่นกันมากนัก ด้วยความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่และการสร้างรายได้ให้กับชุมชนนั่นเอง แสงสุดท้ายของวันก่อนเดินทางกลับกรุงเทพฯ คณะของเราได้ขึ้นไปบนยอดเขาคอหงษ์ หลังมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ อ.หาดใหญ่ เพื่อชมความงามของเจดีย์ไตรภพไตรมงคล ที่ทำจากวัสดุสเตนเลส สร้างขึ้นเพื่อน้อมเกล้าฯ ถวาย เป็นพระราชกุศลแด่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว