พิพิธภัณฑ์กรรมฐาน ที่เก็บโบราณวัตถุ สมัยสมเด็จพระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน

โดย...สมาน สุตโต

ในบรรดาสมเด็จพระสังฆราชกรุงรัตนโกสินทร์ที่มีถึงสมัยปัจจุบันรวม 19 พระองค์นั้น สมเด็จพระสังฆราชพระองค์หนึ่งมีพระนามที่ประชาชนกล่าวถึงคุณธรรมพิเศษทางด้านเมตตา เชี่ยวชาญในวิปัสสนากรรมฐาน เป็นพระอาจารย์พระราชามหากษัตริย์พระบรมราชจักรีวงศ์ถึง 4 พระองค์ ผ่านมา 200 ปี สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ปัจจุบัน ได้รับพระราชทานพระนามที่โด่งดังในอดีตมาเป็นสมณศักดิ์

สมเด็จพระสังฆราชพระองค์นั้นคือ สมเด็จพระญาณสังวร หรือที่ประชาชนเรียกด้วยความเคารพในคุณพิเศษว่า พระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน

ประวัติโดยย่อมีว่า สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวร (สุก) ประสูติวันที่ 5 ม.ค. 2276 ในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ มีพระนามเดิมว่า สุก แห่งวัดท่าหอย คลองตะเคียน แขวงกรุงเก่า

ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ทรงอาราธนาให้เข้ามาอยู่ในกรุงเทพฯ โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นพระราชาคณะ มีนามว่า พระญาณสังวรเถร และทรงสร้างวัดราชสิทธาราม (วัดพลับ) ถวายให้อยู่จำพรรษา พร้อมทั้งฝากฝังพระราชโอรสและพระราชนัดดาให้ได้ศึกษาวิชาต่างๆ ในสำนักพระญาณสังวรเถร บรรดาพระบรมวงศานุวงศ์ที่ทรงผนวชก็ทรงเข้าศึกษาวิปัสสนาในสำนักนี้ด้วย

นอกจากนี้ ยังเคยเป็นพระอาจารย์บอกกรรมฐานแด่พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อีกด้วย

สมเด็จพระสังฆราชญาณสังวร ทรงเชี่ยวชาญในกรรมฐาน มีเมตตาภาวนาแก่กล้าสามารถเลี้ยงไก่ป่าให้เชื่อง ด้วยเหตุนี้จึงได้นามว่าพระสังฆราชไก่เถื่อน

ในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย (รัชกาลที่ 2) พระญาณสังวรเถร ได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะ มีนามว่า สมเด็จพระญาณสังวร และสมเด็จพระสังฆราช ตามลำดับ

ข้อมูลที่คณะกรรมการโครงการบูรณปฏิสังขรณ์วัดบวรนิเวศวิหารที่นำประวัติสมเด็จพระสังฆราชกรุงรัตนโกสินทร์ทุกพระองค์มาจัดแสดงที่ตำหนักเพชร วัดบวรนิเวศวิหาร สรุปว่า สมเด็จพระอริยวงษญาณ สมเด็จพระสังฆราช (สุก ญาณสังวร) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ (โปรดเกล้าฯ ให้ย้ายจากวัดราชสิทธาราม มาครองวัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ หลังจากโปรดเกล้าฯ สถาปนาให้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช ตามที่ปฏิบัติเป็นประเพณีนับแต่สมัยรัชกาลที่ 1 เป็นต้นมา) นับเป็นสมเด็จพระสังฆราชองค์ที่ 4 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โดยดำรงตำแหน่งเป็นเวลา 1 ปี 10 เดือน 11 วัน สิ้นพระชนม์วันที่ 4 ก.ย. 2365 สิริพระชนมายุ 90 พรรษา

 

ข้อมูลที่พระครูสิทธิสังวร (วีระ) ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดราชสิทธาราม ผู้จัดสร้างพิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งสมเด็จพระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน คณะ 5 วัดราชสิทธาราม ได้ให้ว่า สมเด็จพระสังฆราชพระองค์นี้ทรงความเป็นพระองค์แรกในคุณพิเศษต่างๆ ถึง 23 ด้านด้วยกัน เริ่มจากเป็นเจ้าอาวาสองค์แรกของวัดราชสิทธาราม เป็นพระองค์แรกที่ได้สมณศักดิ์พระญาณสังวร เป็นพระองค์แรกในฝ่ายวิปัสสนาที่ได้รับการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช เมื่อสิ้นพระชนม์เป็นพระองค์แรกที่ได้รับพระราชทานพระโกศทองใหญ่ เป็นพระองค์แรกที่มีศิษย์เป็นสมเด็จพระสังฆราชถึง 5 พระองค์ เป็นพระองค์แรกที่ได้รับพระราชทานฉัตร 7 ชั้น เมื่อคราวออกพระเมรุ ณ ท้องสนามหลวง และเป็นพระสงฆ์ปาปมุต พ้นจากบาปทั้งปวงพระองค์แรก (ส่วนองค์ที่ 2 คือ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต)

ในห้องพิพิธภัณฑ์หุ่นขี้ผึ้งพระกรรมฐานนั้น พระครูสิทธิสังวร (วีระ) ทำหุ่นขี้ผึ้งสมเด็จพระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน ให้ประชาชนชาวพุทธกราบบูชาและศึกษา รวมทั้งพระอาจารย์วิปัสสนาสายเดียวกับสมเด็จพระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน หลายองค์ด้วยกัน

พร้อมกับนำของหายากที่ไม่สามารถพบเห็นที่ไหนมาตั้งให้ผู้สนใจชม ของหายากทั้งมวลนั้นเป็นของพระราชทานสมเด็จพระสังฆราช (สุก) และของที่สมเด็จพระสังฆราช (สุก) ทรงใช้ประจำ นั่นคือ บาตรดินเผา เตียงประทับ ธรรมาสน์แสดงธรรม ขันน้ำล้างหน้าที่ทำจากไม้ส้มป่อย รวมทั้งสมุดข่อยแสดงบัญชีนิตยภัต และของอื่นๆ เช่น ไม้เท้าพิเศษอีกจำนวนหนึ่ง

ที่นอกเหนือจากที่แสดงให้ชม ได้แก่ ความสุขสงบที่สามารถหาได้ด้วยตนเอง ณ ที่แห่งนี้ ด้วยเป็นศูนย์กลางพระกรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับ ประจำกรุงรัตนโกสินทร์ ที่สมเด็จพระสังฆราชไก่เถื่อนปฏิบัติเป็นประจำ

กรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับคืออะไร คือการเรียนปฏิบัติไปตามกำลังของจิต เกิดสมาธิเป็นขั้นๆ ไป ในสมัยพุทธกาล พระราหุล เป็นพระเถระที่ปฏิบัติตามแนวทางนี้

บูรพาจารย์เล่าว่า ในสมัยโบราณผู้ศึกษากรรมฐานในพุทธศาสนานั้นมีการฝึกฝนสมาธิและวิปัสสนาตามแบบกรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับทั้งสิ้น ไม่มีการแบ่งแยกเหมือนสมัยนี้แต่อย่างใด

เหตุที่เรียกกรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับ เพราะเป็นกรรมฐานที่ไม่เอนเอียงไปข้างใดข้างหนึ่ง ในสมถะกรรมฐานทั้ง 40 กอง และเรียนเป็นลำดับไปจนครบ 40 กอง จนถึงลำดับสู่วิปัสสนากรรมฐาน จึงเป็นการรวบรวมเอาสมถะกรรมฐานทั้ง 40 กอง และวิปัสสนากรรมฐานทั้งมวลไว้ในที่เดียวกันเพื่อมิให้แตกกระจายไปในทางปฏิบัติ โดยมิต้องให้ความสำคัญกับกรรมฐานกองใดกองหนึ่งเป็นการเฉพาะ

กรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับ ได้รับการสืบทอดต่อๆ กันมาถึงแถบเอเชียอาคเนย์และสุวรรณภูมิ โดยกลุ่มของพระโสณะและพระอุตตระ

ตั้งแต่สมัยทวาราวดี สุโขทัย กรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี และรัตนโกสินทร์ตอนต้น มีการฝึกกรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับ แบบเดียวที่มีการฝึกฝนตามๆ กันมารุ่นต่อรุ่นตั้งแต่อดีต

ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นนั้น ผู้ที่สืบทอดต่อมาเป็นปรมาจารย์ต้นของยุคนี้ คือ สมเด็จพระสังฆราช (สุก) ไก่เถื่อน

ในช่วง พ.ศ. 2554 พระครูสิทธิสังวร (วีระ ฐานวีโร) เป็นผู้ที่สืบทอดกรรมฐานมัชฌิมาแบบลำดับ จะทำหน้าที่บอกวิชานี้แก่ผู้สนใจ ที่คณะ 5 วัดราชสิทธาราม (พลับ) ซอยอิสรภาพ 23 แขวงวัดอรุณ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพฯ โทร. 0846517023 ตั้งแต่เวลา 09.00 น. เป็นต้นไป

ท่านที่มุ่งปฏิบัติตามแบบสมเด็จพระสังฆราชไก่เถื่อนแห่งวัดพลับ สามารถแวะเวียนไปได้ทุกวัน จะได้ทั้งความรู้ที่เป็นประวัติศาสตร์ในอดีต และฝึกกำหนดจิตเพื่ออยู่กับปัจจุบันเพื่อเป็นความสุขและสงบตลอดไป