ปรากฏการณ์หน้าวัวใบ

โดย...ม.ล.จารุพันธ์ ทองแถม

เพื่อนนักเคมี–พืชสวน ชาวฟิลิปปินส์ เรย์ออง เรียกมันว่า Anthurium Phenomenon ซึ่งแน่ละคงไม่มีคำใดจะเหมาะสมเท่ากับหัวข้อเรื่อง ซึ่งเกิดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มันคือปรากฏการณ์หน้าวัวใบ

ปรากฏการณ์ทางพืชสวนประดับที่เกิดกับหน้าวัวใบนี้น่าจะเริ่มต้นขึ้นในตอนปลายปี 2523 โดยมีผู้ส่งหน้าวัวใบชนิดต่างๆ จากสหรัฐอเมริกาเข้าไปเลี้ยงในหมู่นักสะสมไม้ประดับในกรุงเทพฯ และฟิลิปปินส์ หน้าวัวใบหลายชนิดจากฮาวาย แคลิฟอร์เนีย ฟลอริดาถูกนำออกจากสหรัฐอเมริกาส่งเข้าไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในช่วงปี 2535-2549

ความสนใจในหน้าวัวใบในกรุงเทพฯ ดูจะตามหลังหน้าวัวตัดดอกและหน้าวัวกระถาง ซึ่งทั้งสองประเภทหลังอยู่ในชนิดที่แตกต่างออกไปจากหน้าวัวใบ หน้าวัวตัดดอกพันธุ์ต่างๆ ล้วนแต่เป็น Anthurium Andrianum แต่สำหรับหน้าวัวกระถางแล้วที่นิยมกันรวมทั้ง Anthurium Scherzerianum หรือ Flaming Flower ซึ่งชอบอากาศเย็นกว่าจะงอกงามได้ในเขตร้อน จึงไม่มีผู้นิยมปลูกกันมากนัก

หน้าวัวใบซึ่งเป็นที่นิยมกันนั้นอยู่ในสกุลย่อย (Section Pachyneurium) ซึ่งมีลักษณะการเรียงตัวใบแบบรังนก (Bird’s Nest) คล้ายข้าหลวงหลังลาย ซึ่งเป็นเฟินอิงอาศัยสกุล Asplenium ปัจจุบันมีนักสะสมหน้าวัวใบในกรุงเทพฯ อยู่อีกหลายคนที่ยังคงรักษาหน้าวัวใบชนิดต่างๆ อยู่ โดยไม่ขายพันธุ์ให้กับนายหน้าหรือผู้ซื้อชาวอินโดนีเซีย ซึ่งเข้ามากวาดซื้อหน้าวัวใบไปจากผู้ขายหลายสิบรายในกรุงเทพฯ ฟิลิปปินส์ ในช่วงปี 25452549 ผู้ขายในประเทศไทยและฟิลิปปินส์ยืนยันว่า หน้าวัวใบหลายต้นถูกขายไปในราคาสูงถึงเกือบ 3 ล้านเปโซ และอีกหลายสิบต้นมีมูลค่าการขายสูงต้นละ 1.5 ล้านเปโซ ส่วนต้นที่มีขนาดปานกลางมีราคาประมาณ 1 หมื่นเปโซ2.5 แสนเปโซ

ผู้สะสมหน้าวัวใบจากประเทศไทยเข้าไปหาซื้อพันธุ์หน้าวัวใบแปลกๆ ในฟิลิปปินส์ระหว่างปี 2549-2550 หน้าวัวใบซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาด ได้แก่ ซูเปอร์บัม (Anthurium Superbum) และมังกรดำ (Anthurium Hookeri ‘Marie’) คนไทยชอบหน้าวัวใบ ซูเปอร์บัม (A.superbum) เป็นพิเศษ แต่สำหรับชาวอินโดนีเซียแล้วมีความคลั่งไคล้หน้าวัวใบ “เงินหนา” (A.jenmanii) เอามากๆ เช่นเดียวกับ A.willifordii และเจ้าสัวใบพลิ้ว A.plowmanii แม้แต่ต้นกล้าที่ได้จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อก็ถูกซื้อหาเข้าไปในอินเดียเช่นกัน

ซูเปอร์บัม (A.superbum) หน้าวัวใบชนิดนี้เรียกกันว่า ซูเปอร์บัม สำหรับผู้เลี้ยงในกรุงเทพฯ และสำหรับผู้ปลูกเลี้ยงไม้ใบประดับแล้วต้องยกนิ้วให้ซูเปอร์บัมว่า เป็นหน้าวัวใบที่มีฟอร์มและเนื้อใบสวยงามโดดเด่นที่สุดชนิดหนึ่ง ดังนั้นห้องแล็บเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อของหลายแหล่ง จึงผลิตต้นของหน้าวัวใบชนิดนี้ออกมาปลูกกันในเนื้อที่นับสิบๆ ไร่ โดยปลูกเพื่อขายต้นใหญ่ในกระถางเพื่อประดับในอาคาร หรือปลูกเพื่อตัดใบขาย พื้นที่ปลูกส่วนใหญ่อยู่ในชายกรุงเทพฯ เช่น จ.นครปฐม ราชบุรี ชลบุรี ระยอง ฯลฯ นอกจากประเทศไทยแล้ว หน้าวัวใบซูเปอร์บัมยังนิยมปลูกกันในอินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ และมาเลเซีย

ชื่อละตินของหน้าวัวใบชนิดนี้ บอกให้รู้ถึงลักษณะอันโดดเด่นของตัวมันเอง ลำต้นสั้นมีตาใบถี่ ระบบรากหนาแน่นสมบูรณ์ ก้านใบสั้น แต่แข็งแรง รับตัวใบที่มีรูปร่างรีถึงใบรูปขอบขนานจัดเรียงตัวเวียนรอบลำต้น โดยทำมุมใบตั้งขึ้นทำมุมกว่า 45 องศา ดูแปลกตากว่าหน้าวัวใบชนิดอื่น ก้านใบมีครีบ ผิวแผ่นใบพองนูนสูงเป็นทั่วทั้งแผ่นผิวใบ ใบหนาเหนียว สีเขียวอมม่วงคล้ำ ด้านหลังใบอาจมีสีม่วงหรือแดง ช่อดอกตั้งตรงแต่สั้นกว่าใบ ปลีสีขาวและอาจเปลี่ยนเป็นสีชมพู จานสีเขียว และติดเบอร์รีสีม่วง หน้าวัวใบชนิดนี้อยู่ในสกุลย่อย Pachynewrium ถิ่นกำเนิดดั้งเดิมอยู่ในเปรูและเอกวาดอร์ โดยในเปรูมีชนิดย่อย (Subspecies Brentherlinii Croat) ซึ่งมีใบแคบกว่า ลำต้นผอมกว่า และมีจำนวนดอกต่อรอบบนปลีน้อยกว่า

หน้าวัวใบซูเปอร์บัมเป็นพืชอิงอาศัย ดังนั้นการปลูกเลี้ยงจึงต้องปลูกให้ระบบรากได้รับอากาศถ่ายเทดี ภาชนะต้องมีรูระบายมากคล้ายกล้วยไม้ รากมีมากออกสีชมพู–แดง ทำหน้าที่เก็บสะสมน้ำได้ด้วย ผู้ปลูกเลี้ยงอาจใช้กาบมะพร้าวสับกลาง–สับเล็ก ผสมถ่านชิ้นเล็ก และใช้โฟมหักชิ้นใหญ่รองก้นกระถาง ปุ๋ยเคมีอาจใช้ปุ๋ยละลายช้าสูตร 14–14–14 ให้ตามอัตราที่เหมาะสม

หากจะปลูกให้ได้เมล็ดก็ควรจัดระบบแสงให้อยู่ระหว่าง 40% (พรางแสง 60%) ไม่ควรให้แสงถึง 50% เนื่องจากอุณหภูมิจะสูงจนทำให้ใบไหม้ได้ในช่วงฤดูร้อน