ข้าวหนึ่งคำน้ำหนึ่งขันจดจำจนวันตาย

ทุกวันนี้คนเราให้ความหนักแน่นในคำว่าบุญคุณ หรือการตอบแทนบุญคุณกันมากน้อยเพียงใด

โดย...อินทรชัย พาณิชกุล

“ข้าวหนึ่งคำ น้ำหนึ่งขัน จดจำจนวันตาย” วรรคทองของ วาณิช จรุงกิจอนันต์ นักเขียนซีไรต์ผู้ล่วงลับ ที่เคยกล่าวไว้กลางวงเหล้าในคืนหนึ่งเมื่อหลายปีก่อน

ประโยคสั้นๆ แต่สรุปความหมายของคำว่า “กตัญญูรู้คุณ” และ “บุญคุณ” แบบคนเลือดสุพรรณได้อย่างลึกซึ้งตรึงใจ 

แต่คงไม่ได้มีเพียงแค่คนสุพรรณเท่านั้นที่สร้างวลีอันเกี่ยวกับความกตัญญูกตเวทีได้อย่างคมคาย เชื่อว่าคนป่าคนดอยบนเทือกสูงทางภาคเหนือ ลูกอีสานบนที่ราบสูง ลูกน้ำเค็มแห่งทะเลตะวันออก ชาวดงแห่งผืนป่าตะวันตก นักเลงปักษ์ใต้ หรือแม้แต่จิ๊กโก๋คะนองกรุง ต่างใคร่เอาชีวิตตนแลกความตายได้เพื่อคนรัก

โดยเฉพาะลูกผู้ชายอกสามศอก เกิดมาทั้งทีบุญคุณต้องทดแทน แค้นต้องชำระ ตีเหล็กหุ้มใจให้แกร่งกล้า ใครดีมาเราดีไป หากมาร้าย ร้ายคืนไป ดังที่ภาษิตจีนกล่าวไว้ว่า บุญคุณต้องทดแทน แค้นต้องชำระ

หวนรำลึกถึงอดีต เรื่องเล่าของชายพเนจร ออกรอนแรมไปในไพรลึก ขึ้นหุบลงห้วย ฝ่าภยันตรายจากคมเขี้ยวของสัตว์ร้ายและไข้ป่าตามหาสมุนไพรวิเศษ เพื่อนำมารักษาโรคภัยไข้เจ็บของตัวเองที่เข้าขั้นวิกฤต แล้วเกิดหลงป่า

วันแล้วคืนเล่าผ่านไปอย่างอ่อนระโหยโรยแรง ท้อแท้สิ้นหวัง ของแห้งเสบียงกรังที่เตรียมไปเริ่มร่อยหรอหมดเกลี้ยง ชายหนุ่มโซซัดโซเซด้วยพิษไข้ ล้มฟุบสลบไสลยังหน้ากระท่อมในราวป่า โชคดีได้สองตายายเจ้าของบ้านช่วยอุ้มขึ้นเรือนอย่างทุลักทุเล ป้อนข้าวป้อนน้ำจนรอดตายปาฏิหาริย์

ข้าวเย็นชืดในกระบอกไม้ไผ่ คลุกกินกับหน่อไม้ จิ้มน้ำพริกมะเขือ พร้อมน้ำหนึ่งขัน แค่นั้นก็เพียงพอให้หัวใจลูกผู้ชายจดจำบุญคุณไว้ไม่มีวันลืม

รุ่งขึ้น หลังขอบอกขอบใจสองตายายเป็นอันเรียบร้อย จึงได้รู้ความลับอันน่าใจหายว่าชายชรากำลังจะตายด้วยโรคร้ายโรคเดียวกับตน ปิดฉากชีวิตโดยไม่มีโอกาสแม้แต่จะเสาะหาสมุนไพรที่ว่านั้นมารักษาตัวเองได้ ชายพเนจรใช้เวลาไตร่ตรองเพียงเศษเสี้ยวนาที ตัดสินใจมอบยาให้แก่เจ้าบ้านผู้ช่วยให้ตนรอดชีวิต แล้วก็จากลามาอย่างเงียบๆ ก่อนจะหายสาบสูญไปไม่มีใครเห็นอีกเลย

เคยได้ยินเรื่องเพื่อนรักสองคน ในวันตกงานไม่มีจะกิน แบ่งมาม่าคนละครึ่งห่อต้มกินกันอย่างหิวโซ

หรือเรื่องเพื่อนหยิบยื่นเงินในกระเป๋าก้อนสุดท้ายในชีวิตให้เพื่อนที่กำลังจะตายด้วยโรคหัวใจล้มเหลว ไปหาหมอที่โรงพยาบาล

นักโทษประหารอดีตมือปืนผู้ลั่นไกปลิดชีวิตเหยื่อ สารภาพว่าทำไปเพื่อทดแทนบุญคุณ

ทุกวันนี้คนเราให้ความหนักแน่นในคำว่าบุญคุณ หรือการตอบแทนบุญคุณกันมากน้อยเพียงใด น้ำใจเล็กๆ น้อยๆ ที่ได้รับจากผู้อื่น เราเคยหยิบยื่นสิ่งดีงามตอบแทนกลับไปบ้างไหม คำว่าขอบคุณเป็นเพียงถ้อยคำที่แสดงถึงความรับรู้ในสิ่งที่ได้รับ เป็นเพียงมารยาททางสังคมที่สามัญชนพึงกระทำ

แต่คำว่ารู้คุณและตอบแทนบุญคุณ เป็นเรื่องที่มีความหมายสำคัญลึกซึ้งกว่า เป็นการสำนึกในสิ่งดีงามที่เราได้รับ แล้วส่งกลับไปถึงผู้ให้ในเวลาที่เหมาะสม

แม้การทดแทนบุญคุณจะไม่ต้องรอคอยฤกษ์งามยามดี แต่ถึงอย่างนั้นถ้าได้ลงมือลงใจทำในจังหวะที่ถูกต้องและเหมาะสม ถูกที่ ถูกเวลา ผลลัพธ์จะออกมาอย่างสมบูรณ์แบบอย่างที่สุด

มิพักต้องเอ่ยถึงบุญคุณของพ่อแม่ที่ให้กำเนิด เลี้ยงดูเรามาจนเติบใหญ่ ครูอาจารย์ที่ประสิทธิ์ประสาทวิชาความรู้ให้เราใช้ทำมาหากินเลี้ยงชีพจนทุกวันนี้ พี่น้องผองเพื่อนคนรักที่คอยให้กำลังใจ อยู่เคียงข้าง ช่วยเหลือทุกสิ่ง|ทุกอย่างในวันที่ชีวิตต้องเผชิญกับความยากลำบาก แม้กระทั่งศัตรูผู้มอบบทเรียนชีวิตอันล้ำค่า

คำชื่นชม คำด่า คำวิพากษ์วิจารณ์ ทุกคน ทุกสิ่งทุกอย่างที่ผ่านเข้ามา ล้วนต้องจดจำ จารึกไว้ในหัวใจไปจนวันตาย

ดังเช่นข้าวเพียงหนึ่งคำ น้ำหนึ่งขันของชายผู้รอดชีวิต