วันนี้

โดย...กาญจน์ อายุ ภาพ... กฤษณ์ พรหมสาขา ณ สกลนคร

ไม่ต้องจ่ายเงินไปดูวาฬ (Whale Watching) ที่ไหนไกล อ่าวไทยบ้านเราก็มีวาฬบรูด้าให้ชม โดยเฉพาะช่วงนี้ตั้งแต่เดือน ก.ย.-พ.ย. เป็นเวลาดีที่จะมีโอกาสเห็นวาฬบรูด้าโผล่พ้นน้ำ นักท่องเที่ยวต้องไปขึ้นเรือที่ท่าเรือปากน้ำบางตะบูน จ.เพชรบุรี ซึ่งใครคิดจะไปรีบจองเรือตั้งแต่วันนี้ ไม่เช่นนั้นที่นั่งบนเรืออาจหายากยิ่งกว่าวาฬบรูด้า

ท่าเรือปากน้ำบางตะบูนเป็นทางออกไปยังทะเลอ่าวไทยตอนบน หรืออ่าวตัว ก. จุดพบวาฬบรูด้าจำนวน 50 ตัว (สำรวจโดยเรือปี 2553-2558) ทุกตัวถูกบันทึกลักษณะ จุดสังเกต และมีชื่อ โดยศูนย์วิจัยและพัฒนาทรัพยากรชายฝั่งอ่าวไทยตอนบน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ศึกษามาตลอด 15 ปีผศ.ดร.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ ผู้ผลักดันให้วาฬบรูด้าและสัตว์ทะเลหายากเป็นสัตว์สงวนและสัตว์คุ้มครอง ให้ข้อมูลว่า ประเทศไทยพบวาฬ 2 ชนิด ได้แก่ วาฬบรูด้า และวาฬโอมูระโดยมีวาฬบรูด้าทั้งสิ้น 65 ตัว อาศัยอยู่ในอ่าวไทยตอนบน 50 ตัว และทะเลอันดามันอีก 15 ตัว ซึ่งในระยะเวลา 4 ปีที่ผ่านมา มีวาฬบรูด้าตายไปแล้ว 15 ตัว จากภัยคุกคามทั้งการประมง การสัญจรทางน้ำ การท่องเที่ยว และปัญหาแฝงอย่างขยะ

ระหว่างที่รอเรือมารับ ดร.ธรณ์ กางแผนที่อ่าวตัว ก. ให้ดู พร้อมแจกคู่มือดูวาฬบรูด้าที่บริษัท สิงห์ เอสเตท  เข้ามาสนับสนุนตีพิมพ์แจกให้นักท่องเที่ยว ข้อมูลเบื้องต้นระบุว่า วาฬบรูด้าตัวโตเต็มที่มีความยาว 15-16.5 เมตร น้ำหนัก 20 ตัน ไม่มีฟันแต่มีซี่กรองอาหาร มีรูหายใจ 2 รู มีร่องใต้คางเป็นแนวยาว 40-70 ร่อง มีแนวสันนูน 3 สันบริเวณหัว ตัวสีดำแต่ใต้คางเป็นสีชมพูเรื่อ แค่พลันคิดว่าจะได้ไปอยู่ทะเลเดียวกับพี่เบิ้มจำนวนครึ่งร้อยใจก็เต้นรัวแล้ว

วันนั้นเราเดินทางโดยเรือของ พี่จำรูญ พงษ์พิทักษ์ พี่เขาเห็นวาฬบรูด้ามาตลอดชีวิตจนจำได้ว่าตัวไหนชื่ออะไรและมีจุดไหนบ้างที่พบบ่อย เรือของพี่จำรูญเป็นเรือประมงไม้สองชั้น ด้านบนทำเป็นดาดฟ้าไม่มีหลังคา ด้านหน้าและหลังมีที่ว่างให้นั่งให้ยืน ฤกษ์งามยามดีคือ ออกเรือตั้งแต่ 7 โมงเช้า และกลับฝั่งประมาณ 5 โมงเย็น โดยเรือจะแล่นผ่านฟาร์มหอยแครง ผ่านกระเตง (บ้าน) ของชาวประมง เรื่อยไปจนออกไปสู่ทะเลใหญ่ และค่อยๆ แล่นไปตามจุดที่วาฬเคยขึ้น

“พวกมันอยู่รอบๆ เรานี่แหละ แต่จะโผล่ให้เห็นมั้ยก็ขึ้นอยู่กับจังหวะ ถ้ามันเจอง่ายๆ ก็ไม่เรียกว่าสัตว์หายากหรอกใช่มั้ย” พี่จำรูญสร้างเสียงหัวเราะให้คนบนเรือ ขณะที่สายตาก็สอดส่ายหาฝูงนกนางนวลแกลบ สัญญาณที่ชี้ว่าวาฬอาจอยู่ตรงนั้น เพราะพวกมันก็ติดตามฝูงปลากะตักเหมือนกับวาฬ

จุดที่พบบ่อยคือ บริเวณปากแม่น้ำท่าจีนหน้าโบสถ์วัดกะซ้าขาว และบริเวณที่เรียกว่าปะการัง โดยในช่วงหน้าฝนประมาณเดือน ส.ค.เป็นต้นไป น้ำจืดจากแม่น้ำต่างๆ ทั้งแม่น้ำบางตะบูน แม่น้ำแม่กลอง แม่น้ำท่าจีน แม่น้ำเจ้าพระยา และแม่น้ำบางปะกง จะนำพาธาตุอาหารไหลลงทะเลและตกตะกอนเป็นเลน ล่อให้ฝูงปลากะตักเข้ามากินแพลงก์ตอนใกล้ชายฝั่งตั้งแต่เดือน ส.ค.-พ.ย. วาฬบรูด้าจึงว่ายใกล้ชายฝั่งเข้ามากินฝูงปลาเล็กปลาน้อย บางครั้งห่างจากฝั่งไปเพียง 1-2 กม.สัตว์ทะเลหายากที่พี่จำรูญพูดถึง นอกจากวาฬแล้วยังมีเต่าและโลมาอยู่ในรายชื่อ ซึ่งขณะนี้ ดร.ธรณ์ กำลังผลักดันให้วาฬบลูด้า วาฬโอมูระ และเต่ามะเฟือง ได้ขึ้นบัญชีเป็นสัตว์สงวนใน พ.ร.บ.สงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พ.ศ. 2535

“สัตว์สงวนมี 15 ตัว ตัวสุดท้ายคือพะยูน ซึ่งผ่านมาแล้ว 55 ปี ก็ยังไม่มีสัตว์ชนิดไหนเพิ่มอีกเลย ถ้าวาฬบรูด้าถูกขึ้นเป็นสัตว์สงวนจริงจะสามารถประกาศให้เป็นสัตว์วิกฤตตามมาตราที่ 22 และออกมาตรการอนุรักษ์ตามกฎหมายได้ตามมาตราที่ 23 ดังนั้นการเป็นสัตว์สงวนได้เร็วเท่าไหร่ก็จะช่วยคุ้มครองชีวิตวาฬบรูด้าได้เร็วเท่านั้น” นอกจากนี้ยังมีคนกว่า 2.7 หมื่นคน ลงรายชื่อในเว็บไซต์ change.org สนับสนุนให้วาฬบรูด้าเป็นสัตว์สงวน รวมถึงสัตว์อีก 6 ชนิดเป็นสัตว์คุ้มครอง ได้แก่ กระเบนปีศาจครีบสั้น กระเบนปีศาจหางหนาม กระเบนปีศาจครีบโค้ง กระเบนปีศาจแคระ กระเบนแมนด้ายักษ์ และกระเบนแมนด้าปะการัง

ระหว่างที่ฟังไปนั้น ใจก็ภาวนาให้พบตัวจริง พี่จำรูญให้ข้อมูลว่า เขาจะบังคับเรือให้เข้าทางด้านข้างของวาฬเท่านั้น ไม่เข้าทางด้านหัวหรือหาง และเข้าใกล้วาฬในรัศมีระหว่าง 100-300 เมตร จากนั้นดับเครื่องยนต์หรือชะลอความเร็วไม่เกิน 4 นอต (7 กม./ชม.) ไม่เปลี่ยนทิศทาง และหากวาฬมีลูกควรอยู่ห่างมากขึ้นในรัศมี 300 เมตรเป็นอย่างน้อย แต่หากวาฬว่ายน้ำออกจากจุดที่เห็นนั้นอย่างรวดเร็ว พี่จำรูญจะไม่เร่งเครื่องยนต์ตามทันทีเพราะวาฬสื่อสารกันด้วยคลื่นเสียง เสียงเครื่องยนต์อาจทำให้พวกมันตื่นตกใจได้ นอกจากนี้ถ้าเห็นตัวมันแล้ว มีความเป็นไปได้สูงที่มันจะโผล่หัวกินปลา ซึ่งเป็นพฤติกรรมเฉพาะของวาฬบรูด้าที่นี่

ในภูมิภาคอาเซียน ประเทศไทยเป็นประเทศเดียวที่มีการท่องเที่ยว Whale Watching แต่ถ้าเทียบกับทั่วโลกแล้วยังไม่ใช่เดสทิเนชั่นในฝันเหมือนไอซ์แลนด์ และซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย ทั้งนี้เมื่อวาฬบรูด้าถูกขึ้นเป็นสัตว์สงวนจริง การดูวาฬเพื่อการท่องเที่ยวต้องมีกรอบให้เป็นการท่องเที่ยวแบบยั่งยืน รวมถึงควบคุมการประมง เช่น การกำหนดเครื่องมือในการจับปลา เขตพื้นที่ และเวลาในการทำประมง เพื่ออนุรักษ์วาฬบรูด้า เพิ่มปริมาณปลาในทะเล และทำให้การท่องเที่ยวถูกจัดการอย่างจริงจัง

ดร.ธรณ์ ตั้งเป้าหมายให้วาฬบรูด้าเป็น “ฮีโร่” ของทะเลไทย ให้เป็นตัวอย่างของการต่อสู้ของคนรักท้องทะเลไทยและต่อยอดสู่การอนุรักษ์อื่นๆ ซึ่งมีความเป็นไปได้สูงที่วาฬบรูด้าจะถูกขึ้นเป็นสัตว์สงวนภายในปี 2558