หนังใหญ่วัดขนอน

โดย...นพพร ชูกลิ่น

หนังใหญ่มหรสพที่มีความเก่าแก่ทางวัฒนธรรมชนิดหนึ่งของคนไทย โดยมีการค้นพบหลักฐานว่ามีการละเล่นหนังใหญ่ตั้งแต่สมัยอยุธยาในรัชสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) เรื่อยมา และกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้งในรัชสมัยตอนต้นแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสมัยแผ่นดินของสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ทรงโปรดให้สร้างหนังใหญ่ในบทประพันธ์เรื่อง “อิเหน่า” และต่อมาในสมัยของสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงโปรดให้สร้างหนังใหญ่เพิ่มเติมในบทประพันธ์ของ “รามเกียรติ์ ตอน นครไหว” ทรงโปรดให้นำหนังใหญ่มาเก็บไว้ ณ โรงละครแห่งชาติหลังเก่าแต่เกิดเพลิงไหม้ ในเวลาต่อมาในรัชสมัยสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว (ร.5) ทรงค้นพบว่ามีการสร้างหนังใหญ่อยู่ 2 แห่งด้วยกัน คือ หนังใหญ่วัดสว่างอารมณ์ จ.สิงห์บุรี กับหนังใหญ่วัดขนอน จ.ราชบุรี ทรงโปรดให้มีการสร้างหนังใหญ่ไว้ที่วัดขนอนโดยท่านเจ้าอาวาสพระครูศรัทธาสุนทร (หลวงปู่กล่อม) ได้สร้างหนังใหญ่ในบทประพันธ์ของรามเกียรติ์ขึ้นใหม่อีกหลายตอนจนมีจำนวน 313 ตัว ซึ่งปัจจุบันถูกจัดเก็บอยู่ในพิพิธภัณฑ์ภายในวัดขนอนมาจนถึงปัจจุบัน

วัดขนอน นำโดย พระครูพิทักษ์ศิลปาคม เจ้าอาวาสองค์ปัจจุบัน ได้ดำเนินการอนุรักษ์หนังใหญ่อย่างจริงจังมาตั้งแต่ได้รับพระราชดำริจากสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงโปรดให้มีการอนุรักษ์หนังใหญ่อันดั้งเดิมไว้ และเพื่อไม่ให้การแสดงมหรสพนี้หายไป พระองค์จึงโปรดให้กรมศิลปกรสร้างหนังใหญ่ชุดใหม่เพื่อใช้ในการแสดงแล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2538 การละเล่นหนังใหญ่ในวัดขนอนจึงเริ่มกลับมาฟื้นฟู โดยทางวัดก็ได้สร้างคณะมหรสพเป็นของวัด โดยมีตัวหนังและคณะหนังที่สามรถจัดแสดงได้เหมือนดังเช่นอดีตที่ผ่านมา

ต่อมาคณะกรรมการผู้เชี่ยวชาญทางวัฒนธรรมของยูเนสโกประกาศให้การสืบทอดและฟื้นฟู “หนังใหญ่วัดขนอน” ได้รับรางวัลจากองค์กรการศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือยูเนสโก (UNESCO) และได้รับการยกย่องให้เป็น 1 ใน 6 ชุมชนดีเด่นของโลกที่มีผลงานในการอนุรักษ์ฟื้นฟูมรดกวัฒนธรรมเชิงนามธรรม โดยเมือวันที่ 8-11 มิ.ย. 2550 องค์กร ACCU (Asia Pacific Cultural Centre for UNESCO) ได้จัดมอบเหรียญรางวัลเกียรติบัตรและการสัมมนาและแลกเปลี่ยนความรู้ประสบการณ์ระหว่างผู้แทนชุมชนต่างๆ ที่ได้รับรางวัล และบรรดาผู้เชี่ยวชาญทางวัฒนธรรมและคณะกรรมการของยูเนสโก ณ โรงแรมโตเกียวไดอิชิ เมืองซึรุโอกะ จังหวัดยามากาตะ ประเทศญี่ปุ่น ทั้งหมดคือที่มาของหนังใหญ่วัดขนอน

ผมได้บันทึกภาพชุดนี้ตั้งแต่ยังเป็นโรงมหรสพหลังเก่าเมื่อสักสามปีก่อน อีกอย่างหนึ่งที่ผมพบเสน่ห์ภายในวัดแห่งนี้ คือ การแสดงที่ผสมผสานความงามของการแสดงในยุคอดีตที่ผ่านมานำมาถ่ายทอด โดยผ่านเยาวชนคนรุ่นใหม่ที่ต้องผ่านการฝึกซ้อมด้วยความวิริยะอุตสาหะ ผ่านขั้นตอนการเพาะบ่มทางจิตใจที่ผมได้พบเห็นได้จากในตัวท่านเจ้าอาวาสถ่ายทอดต่อไปสู่ลูกหลาน ผมอยากเชิญชวนให้ไปชมกันนะครับ ยิ่งถ้าหากท่านมีโอกาสได้นั่งสนทนากับพระครูเจ้าอาวาสด้วยแล้วจะพบว่าบนการแสดงอันเก่าแก่ยาวนานนั้น แฝงไว้ด้วยธรรมะที่เปี่ยมไปด้วยความมุ่งหวังจะให้การแสดงมหรสพนี้คงอยู่คู่กับประเทศไทยตลอดไป

หมายเหตุ – พิพิธภัณฑ์หนังใหญ่วัดขนอน เปิดบริการให้เข้าชมทุกวัน ตั้งแต่เวลา 08.00-17.30 น. เปิดให้ชมการแสดงหนังใหญ่ ณ โรงแสดงหนังใหญ่วัดขนอน ทุกวันเสาร์ เวลา 10.00-11.00 น. เทศกาลหนังใหญ่วัดขนอน จัดในวันที่ 13,14 เม.ย.ของทุกปี รายละเอียดเพิ่มเติม โทร. 032-233-386 มือถือ 081-753-1230