โครงสร้างประชากรเปลี่ยน เราจึงเปลี่ยนแปลง

โดย...ผศ.ดร.ภูเบศร์ สมุทรจักร สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล ผู้ประสานชุดโครงการวิจัย ‘ความอยู่ดีมีสุขของครอบครัวไทย’ สกว.

การศึกษาเรื่อง “การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากร” ไม่ได้เกี่ยวข้องเฉพาะเรื่อง “ผู้สูงอายุ” และ “สังคมสูงวัย” เท่านั้น แต่เกี่ยวพันกับ “คนทุกช่วงวัย” ซึ่งส่งผลกระทบต่อผู้คนในสังคมในทุกมิติของชีวิต จากครรภ์มารดาถึงเชิงตะกอน

จากงานวิจัยพบว่าครอบครัวฐานะปานกลาง อาจมีค่าใช้จ่ายสูงในการดูแลเด็กและผู้สูงอายุ โดยทั่วไปอาจจะอยู่ที่เดือนละ 1.5-2 หมื่นบาท ต่อ 1 คน ไม่ว่าจะเป็นพ่อหรือแม่ แต่ถ้ารวมลูก ตัวเลขค่าใช้จ่ายจะมีสูงขึ้น และมีความหลากหลาย โดยขึ้นอยู่กับฐานะทางสังคมและเศรษฐกิจของแต่ละครอบครัว

สำหรับนโยบายยืดอายุเกษียณนั้น เป็นเรื่องที่ยังถกเถียงกันไม่สิ้นสุด ครั้งหนึ่งเคยยกประเด็นถกเถียงแค่ว่าไม่ให้เรียกคนที่อายุ 60 ปีขึ้นไปว่า “วัยเกษียณ” โดยขอให้ขยับการใช้คำว่า “ผู้สูงอายุ” หรือ “วัยเกษียณ” ไปที่อายุ 65 ปีขึ้นไปแทน แต่เรื่องนี้ก็โยนกันไปมาเพราะส่งผลกระทบมาก นี่แค่จะขอเปลี่ยนคำเรียกเพื่อไม่ให้สะเทือนใจเท่านั้น และไม่ได้กระทบต่อสวัสดิการใดๆ ก็ยังไม่มีข้อยุติ สุดท้ายประเด็นนี้จึงยังไม่ได้มีการพูดคุยกันต่อ แต่หลายหน่วยงานก็พยายามเปิดโอกาสให้ผู้สูงอายุที่เลยวัย 60 ปีแล้วได้ทำงานต่ออย่างไม่เป็นทางการ

มีภาพยนตร์เรื่องหนึ่งที่ผมรู้สึกว่าน่าประทับใจมาก คือ เรื่อง “The Intern” เป็นเรื่องที่ใครดูก็สนุก ไม่ว่าจะมองประเด็นไหนก็ตาม พอนักประชากรศาสตร์ได้ดูก็มองว่ามันเป็นเรื่องประชากรมากๆ ในเรื่องมีซีอีโอคนหนึ่งเกษียณอายุไปแล้ว พอได้หยุดอยู่บ้านก็เหงา ในที่สุดก็กลับมาสมัครทำงานอีกครั้งในตำแหน่ง “อินเทอร์น” หรือเด็กฝึกงาน 

ประเด็นที่ดีของหนังเรื่องนี้ คือ ผู้สูงอายุคนนี้กลับเข้ามาทำงานแล้ว ได้ปรับวิธีคิดและทัศนคติในการทำงานไปมาก เพราะโดยทั่วไปผู้สูงอายุ มากประสบการณ์ มักจะเกิดความรู้สึกว่าตัวเองขลังขึ้นมา ผู้คนจะต้องฟังฉัน และหลายคนก็ทำตัวเป็นมนุษย์ป้ามนุษย์ลุง จนไม่มีใครกล้าทักท้วงอะไร แต่ซีอีโอเก่า รุ่นเก๋าคนนี้พอกลับมาเป็นอินเทอร์นก็ปรับการวางตัวอย่างดี และรู้ตัวดี นั่นคือ มีลิมิตในการเสนอความคิด รวมถึงการแสดงบทบาทเป็นผู้คอยแนะนำที่ค่อยๆ พูด ค่อยๆ เสนอความเห็น โดยให้คนรุ่นใหม่ได้แสดงบทบาทเต็มที่ ซึ่งคนรุ่นใหม่ก็มีความรู้ดีและข้อมูลมาก แต่อาจยังขาดประสบการณ์ โดยเฉพาะประสบการณ์ทางด้านการใช้ชีวิต

ในอนาคตเราต้องส่งเสริมการทำงานรูปแบบนี้ในวงกว้าง ซึ่งจะต้องได้ทำแน่ๆ เพราะเราต้องการแรงงานมากขึ้น โดยเฉพาะแรงงานจากผู้สูงอายุ ซึ่งในปัจจุบันนี้ผู้สูงอายุมีสุขภาพดีกว่าผู้สูงอายุในสมัยก่อนมาก

กลับมาที่สังคมไทย ที่บอกว่า “แก่ก่อนรวย” ตอนหลังเขาเริ่มพูดเรื่อง “เงินหมดก่อนตาย” ในช่วงเวลาไม่กี่เดือนสุดท้ายก่อนเสียชีวิตของผู้สูงอายุ จะเป็นช่วงที่ใช้เงินออมสูงมากในการต่อสู้เพื่อลมหายใจสุดท้าย อาจจะใช้เงินสูงถึงร้อยละ 50-60 ของเงินออมทั้งหมด ค่าใช้จ่ายในการพยาบาลปัจจุบันก็สูงขึ้น สังคมสูงวัยจึงเป็นสังคมที่จะต้องเตรียมตัวรองรับในมิติที่หลากหลายกว่าแต่ก่อนอย่างมาก

ที่มา : เว็บ Knowledge Farm - ฟาร์มรู้สู่สังคม สกว.