เปิดที่มา "ปลาหมอสีคางดำ” เอเลี่ยนสปีชีส์ ถูกลักลอบเข้าไทยนานเกือบ 20 ปี

การแพร่กระจายของ "ปลาหมอสีคางดำ” กลายเป็นประเด็นใหญ่ที่สังคมพูดถึงอย่างหนักเนื่องจากมันขยายพันธุ์ขึ้นอย่างมากในช่วงหลายปีที่ผ่านมา และส่งผลต่อระบบนิเวศและการประกอบอาชีพของชาวประมงอย่างหนัก 

ปลาหมอสีคางดำ" (Blackchin Tilapia) คือปลาเอเลียนสปีชีส์ (Alien Species) ชนิดพันธุ์ปลาต่างถิ่นรุกราน (Invasive alien species) มีต้นกำเนิดในทวีปแอฟริกา แต่ต่อมาได้มีการนำเข้ามาในหลายประเทศทั่วโลก ไม่ว่าจะอเมริกา ยุโรป หรือประเทศไทยเองก็มีการนำเข้ามาในปี 2553

สำหรับปลาหมอสีคางดำ เป็นสิ่งมีชีวิตที่สามารถปรับตัวให้เข้ากับทุกสภาพแวดล้อมได้ดี สามารถอาศัยอยู่ในสภาพน้ำที่มีความเค็มสูงได้ แต่ก็สามารถอยู่ในน้ำจืดได้เช่นกัน

นอกจากนี้แล้วปลาหมอสีคางดำ ยังขยายพันธุ์ได้อย่างรวดเร็ว โดยขยายพันธุ์ได้ทุก ๆ 22 วัน นี่จึงเป็นสาเหตุที่ปลาชนิดนี้มีจำนวนเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว

การแพร่ที่รวดเร็วของปลาชนิดนี้ ก่อให้เกิดผลกระทบต่อระบบนิเวศอย่างมาก เนื่องจากนิสัยโดยทั่วไปของปลาหมอคางดำ มีความดุร้าย อีกทั้งยังมีความต้องการอาหารอยู่ตลอดเวลา การมีอยู่มากของปลาหมอคางดำ อาจทำให้ปลาชนิดอื่นๆสูญพันธุ์ไป

ข้อมูลจากกรมประมงเผยว่า มีการนำเข้าปลาหมอสีคางดำจากสาธารณรัฐกานา ทวีปแอฟริกา เมื่อปี 2549 แม้จะมีการปรับปรุงแก้ไขกฎต่างๆเพื่อการควบคุมแพร่พันธุ์ แต่ถึงตอนนี้หมอสีคางดำอยู่ในไทน 18 ปีแล้ว !

 

ไทยส่งออก"ปลาหมอสีคางดำ" 15 ประเทศ

นายบัญชา สุขแก้ว อธิบดีกรมประมง ยอมรับว่า มีสัตว์ เอเลียนส์สปีชีส์ หลายชนิดระบาดในประเทศไทย ขณะที่ ปลาหมอสีคางดำ อาจมีที่มาได้ 2 สมมติฐาน คือ 1. การลักลอบนำเข้ามาในประเทศ เพราะมีการจับปลาลักลอบนำเข้า "ปลาปิรันยา" ได้ที่ดอนเมือง 2. การขออนุญาตนำเข้าปี 2553 เพื่อทดลองวิจัยปรับปรุงพันธุ์ปลานิล ซึ่งอาจมีการหลุดรอดได้ 

รายงานในเว็บไซด์ของ กรมประมง พบว่า ไทยมีการส่งออกปลาหมอสีคางดำ เป็นปลาสวยงามต่อเนื่องช่วงปี 2556 - 2559 จำนวนมากว่า 320,000 ตัว มูลค่าส่งออกรวม 1,510,050 บาท และส่งออกไป 15 ประเทศ เช่น แคนาดา ซิมบับเว ญี่ปุ่น ออสเตรเลีย รัสเซีย มาเลเซีย อาเซอร์ไบจาน เลบานอน ปากีสถาน อียิปต์ สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ อิสราเอล อิหร่าน โปแลนด์ และตุรกี โดยมีปริมาณการส่งออกรวมเฉลี่ยในแต่ละปีตั้งแต่ 10,000 - 100,000 ตัว ทำให้เกิดการตั้งข้อสังเกตว่า กรมประมงมีการอนุญาตให้นำปลาหมอสีคางดำเข้าในราชอาณาจักรเพียงรายเดียว เพื่อการวิจัยและปรับปรุงพันธุ์ตามเงื่อนไขของกฎหมาย แล้วพ่อแม่พันธุ์ที่ใช้เพาะเลี้ยงเป็นปลาสวยงาม เพื่อการส่งออกมาจากที่ไหนและใครเป็นผู้นำเข้า

ปี 2560 ที่เริ่มพบว่ามีการระบาดของปลาหมอสีคางดำ “คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ” ได้เข้าตรวจเยี่ยมฟาร์มของบริษัท ใน จ.สมุทรสงคราม เพื่อดูสภาพแวดล้อมและฟังบรรยายสรุปการดำเนินการทั้งหมด โดยนักวิจัยของภาคเอกชนยืนยันว่าบริษัท ไม่ใช่สาเหตุของการแพร่ระบาด เนื่องจากได้ทำลายปลาทั้งหมดตามหลักวิชาการเรียบร้อยแล้ว

จากนั้น ปี 2561 กรมประมงมีการแก้ไขประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ห้ามนำเข้าปลาหมอสีคางดำ ลงราชกิจจานุเบกษา เมื่อวันที่ 18 มกราคม 2561 หากแต่ช่วงก่อนหน้าออกประกาศฯฉบับนี้ เป็นช่วงที่มีผู้ประกอบการรายอื่นๆลักลอบนำเข้าปลาหมอสีคางดำมาเพาะพันธุ์เป็นปลาสวยงาม เพื่อการส่งออกอย่างต่อเนื่อง นี่คือ “ช่องว่าง” ของช่วงเวลานานเกือบ 10 ปี ที่ปลาชนิดนี้ถูกนำเข้ามาในราชอาณาจักรไทย อย่างที่จับมือใครดมไม่ได้ จนถึงปัจจุบัน ก็ยังไม่มีใครสามารถตรวจสอบและยืนยันได้ว่า ปลาหมอสีคางดำ หรือ ปลาหมอคางดำ ยังมีการลักลอบนำเข้ามาในประเทศไทยหรือไม่ เพราะมีเพียงรายเดียวที่นำเข้าและทำลายถูกต้องตามกฎหมายเท่านั้น 

ปลาหมอสีคางดำ เป็นปลาสายพันธุ์ "ปลานิล" กินได้

ที่ผ่านมาการให้ข้อมูลกับภาคประชาชน จากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในเรื่องปลาหมอสีคางดำยังมีน้อยมาก ยิ่งมีคำว่า "เอเลียนสปีชีส์"ยิ่งทำให้คนขยะแขยง ทั้งที่จริงแล้วนี่คือสายพันธุ์ปลานิล สามารถทำเมนูต่างๆ ได้เหมือนเนื้อปลาทั่วไป มีโปรตีนและมีคุณค่าทางโภชนาการ หากมีการส่งเสริมให้มีการจับและบริโภคเพิ่มขึ้น อาจเป็นเมนูได้รับความนิยม และอาจลดวงจรขยายพันธุ์และเจ้าหมอสีคางดำก็จะลดลงไปในที่สุด

"อ.ธรณ์" เผยต้องจัดการปัญหาตั้งแต่ต้น หากเจอรีบแจ้งเลย 

ด้าน "อ.ธรณ์" ผศ.ดร.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ นักวิชาการด้านทะเลและสิ่งแวดล้อม และอาจารย์ประจำภาควิชาวิทยาศาสตร์ทางทะเล คณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์  โพสต์ เฟซบุ๊ค Thon Thamrongnawasawat ว่าการการแพร่พันธ์ของ ปลาหมอสีคางดำ จะส่งผลกระทบต่อ ระบบนิเวศ รวมไปถึง หาดทราย หาดเลน ป่าชายเลน และแหล่งหญ้าทะเล ต้องรีบจัดการปัญหาตั้งแต่ต้นในช่วงที่ยังขยายพันธุ์ไม่มาก 

โดย อ.ธรณ์ โพสต์ ข้อความดังนี้ 

ในกรณีที่ปลาหมอคางดำลงทะเล ระบบนิเวศที่จะได้รับผลกระทบคือหาดทราย หาดเลน ป่าชายเลน และแหล่งหญ้าทะเล

ปลาหมอคางดำเป็นปลาที่อยู่ในน้ำกร่อยได้ สัตว์น้ำในพื้นที่ชายฝั่งจึงถูกคุกคาม

หาดทราย/หาดเลนบางแห่งอยู่ในเขตน้ำกร่อย โดยเฉพาะพื้นที่ใกล้ปากแม่น้ำลำคลอง ความเค็มต่ำ ปลาหมออยู่ได้

บริเวณนี้เป็นที่อยู่ของสัตว์ขนาดเล็กที่อาจตกเป็นอาหารปลา ทำให้สัตว์น้ำลดลง ชาวบ้านทำมาหากินริมทะเล เช่น เก็บสัตว์น้ำ ทอดแห วางอวนทับตลิ่ง ฯลฯ ได้รับผลกระทบ 

ตัวอย่างง่ายๆ คือปลากระบอกเริ่มหายไป ทอดแหวางอวนดันได้ปลาหมอมาแทน

ป่าชายเลนและแหล่งหญ้าทะเลบางแห่งอยู่ตามชายฝั่ง ในเขตน้ำกร่อย เจอผลกระทบเช่นกัน

ระบบนิเวศทั้งสองแบบเป็นแหล่งอนุบาลสัตว์น้ำวัยอ่อน ซึ่งปลาหมอคางดำจะกินสัตว์เหล่านั้น 

ผลกระทบจึงไม่เกิดเฉพาะพื้นที่ แต่จะส่งผลถึงทะเลข้างนอก ทำให้ความหลากหลายทางชีวภาพลดลง

ในกรณีของแนวปะการัง อยู่ห่างชายฝั่ง น้ำเค็มมากหน่อย คิดว่าปลาหมอคงไปไม่ถึง

แต่ยังมีหย่อมปะการังริมฝั่งที่อาจได้รับผลบ้าง ต้องติดตามดู

เมื่อดูจากแผนที่ ผลกระทบตอนนี้อยู่ในอ่าวไทยตอนใน กำลังขยายตัวไปทางภาคตะวันออก

ชายหาด ป่าชายเลน และแหล่งหญ้าทะเลริมฝั่งในจังหวัดระยอง เช่น ปากน้ำ บ้านเพ เรื่อยไปจนถึงจันทบุรีและตราด เป็นพื้นที่เสี่ยงลำดับต่อไป 

ยังรวมถึงหย่อมการแพร่กระจายอื่นๆ เช่น ภาคใต้ 

ปัญหาสำคัญคือการจับปลาหมอในทะเลลำบากกว่าในบ่อหรือในคลอง หากแพร่ระบาดออกไปจะยากต่อการควบคุม

คิดว่าปลาหมอจะขยายพื้นที่ไปตามปากแม่น้ำลำคลอง ชายฝั่งรอบๆ แต่จะไม่ออกไปตามเกาะเล็กเกาะน้อย (ยกเว้นเกาะขนาดใหญ่ที่มีลำคลอง)

ไม่คิดว่าปลาหมอจะว่ายตัดทะเลไปเกาะใหญ่ๆ ได้ด้วยตัวเอง แต่ถ้าติดไปแล้วลงสู่แหล่งน้ำบนเกาะ จะแพร่พันธุ์รอบเกาะได้

การควบคุมให้ปลาหมอไปไม่ถึงเกาะต่างๆ จึงสำคัญอย่างมาก ต้องช่วยกันระวังอย่าให้คนพาไป (ไม่ตั้งใจก็ต้องระวัง)

สถานการณ์ตอนนี้คงต้องเริ่มจากติดตามว่าปลาหมอกลุ่มที่อยู่ตามชายฝั่งมีที่ไหนบ้าง มีมากมีน้อย แนวโน้มเป็นอย่างไร หาทางป้องกัน/กำจัดอย่างไร

เรายังต้องการข้อมูลเป็นอย่างมาก เนื่องจากเราแทบไม่รู้อะไรเลยเกี่ยวกับปลาหมอคางดำในทะเล 

เพราะเป็นปลาเอเลี่ยน เราจึงไม่รู้การปรับตัว พฤติกรรมในทะเล อาหาร ผลกระทบ ฯลฯ

ในทะเลไทยไม่เคยมีเอเลี่ยนจริงจังมาก่อน เมื่อมีความเสี่ยงในเรื่องนี้ เราต้องรีบหาทางรับมือ

หากเจอต้องช่วยกันรายงาน ปลาน้อยจับง่าย ปลาเยอะจับไม่หวาดไม่ไหว 

โดยเฉพาะตามเกาะใหญ่ๆ ที่มีแหล่งน้ำจืดไหลลงทะเล เช่น เกาะช้าง เกาะหมาก เกาะกูด เกาะสมุย พะงัน ฯลฯ เราต้องจัดการปัญหาตั้งแต่ต้น

หากเจอรีบแจ้งเลยครับ

เครดิตภาพทุกภาพ : Nation Photo