หนีตายและความหมาย ของสงคราม

โดย...เพรงเทพ

ความโกลาหลอลหม่านในการถอยทัพที่มีทหารประมาณ 4 แสนคน ของกองทัพอังกฤษในฐานะสัมพันธมิตรที่เข้าไปช่วยเหลือกองทัพฝรั่งเศสต่อสู้กับกองทัพเยอรมนีที่มีจำนวนมากกว่าเกือบ 1 เท่าตัว แต่ต้านไม่ไหวต้องถอยร่นเพื่อข้ามช่องแคบอังกฤษกลับไปตั้งหลักที่บ้าน และกลายเป็นจุดเปลี่ยนที่สำคัญในสงครามโลกครั้งที่ 2

นับเป็นการเข้าไปดูหนังท้ายโปรแกรม เพราะต้นโปรแกรมคนคงแย่งกันดูเยอะ ด้วยชื่อชั้นของคริสโตเฟอร์ โนแลน ผู้กำกับการแสดงมือวางอันดับต้นๆ ของยุคนี้ที่กวาดทั้งเงินและรางวัล โดยเฉพาะบนเวทีออสการ์ในรอบ 2-3 ปีหลังที่ผ่านมา เดินเข้าโรงก็ตั้งความหวังไว้แต่ก็ไม่ผิดหวัง

ในความหมายของคำว่าไม่ผิดหวังในที่นี้คือคุณภาพของการตีความและเล่าเรื่องในเชิงส่งสารที่ซับซ้อนภายใต้ความสมจริงของสงคราม ในมุมมองของผู้กำกับการแสดงแบบไม่ยอมประนีประนอมกับความบันเทิงในตลาด ซึ่งอย่างที่บอกบุคลิกของผู้กำกับที่ทำหนังด้วยสัมผัสของการนำเสนอให้คนดูจำนวนมากๆ เพื่อความบันเทิงคงไม่ใช่ แต่เป็นการทำหนังเพื่อนำความบันเทิงแบบหนังไปสู่ความสมจริงและขบคิดต่อไป

เพราะฉะนั้นก่อนที่จะเข้าไปชมหนังเรื่องนี้ “Dunkirk” (ดันเคิร์ก) ก็ควรที่จะทำความเข้าใจคร่าวๆ ถึงประวัติศาสตร์ทางการทหารและการรบในเหตุการณ์นั้นของช่วงต้นของสงครามโลกครั้งที่ 2 ในปี 1940 เหตุการณ์ยุทธการที่ดันเคิร์กเสียก่อน ซึ่งจะได้ดูหนังสนุกและไม่งง ปลดปล่อยอารมณ์ไปกับเหตุการณ์และตัวละครที่เล่าย้อนสับมาสับไปแต่ไม่ซับซ้อนได้อย่างเข้าถึง

เรื่องในหนังก็นำมาจากเหตุการณ์จริงที่ทหารฝ่ายสัมพันธมิตรจากสหราชอาณาจักร เบลเยียม แคนาดา และฝรั่งเศส ต้องถอยร่นจากการโหมรุกบุกโจมตีจากกองทัพนาซีเยอรมัน จนถึงวิกฤตจนมีเหตุการณ์ที่เรียกว่าการอพยพดันเคิร์ก (Dunkirk Evacuation) หรือชื่อเยอรมนี คือ ปฏิบัติการไดนาโม (Operation Dynamo) หรือรู้จักกันในนามปาฏิหาริย์แห่งดันเคิร์ก เป็นการอพยพทหารฝ่ายสัมพันธมิตรจากหาดและท่าเรือดันเคิร์ก ประเทศฝรั่งเศส ระหว่างวันที่ 27 พ.ค. ถึงเช้ามืดวันที่ 4 มิ.ย. 1940

เซอร์วินสตัน เชอร์ชิลล์ นายกรัฐมนตรีอังกฤษในขณะนั้น กล่าวสุนทรพจน์ “ We shall fight on the beaches” ต่อสภาสามัญชนเรียกเหตุการณ์ในประเทศฝรั่งเศส ว่า “หายนะทางการทหารที่ร้ายแรงที่สุดในประวัติศาสตร์” เขายกย่องการช่วยเหลือทหารเหล่านี้ว่าเป็น “ปาฏิหาริย์การปลดปล่อย”

ในวันแรกมีทหารได้รับการอพยพเพียง 7,011 นาย แต่ในวันที่ 9 ทหารทั้งสิ้น 338,226 นาย เป็นทหารอังกฤษ 198,229 นาย ทหารฝรั่งเศส 139,997 นาย ได้รับการช่วยเหลือจากกองเรือ 993 ลำอย่างเร่งด่วน

หน่วยทหารจำนวนมากสามารถลงเรือจากกำแพงหินของท่าเรือสู่เรือประจัญบานและเรือใหญ่อื่นของอังกฤษ 42 ลำ ขณะที่หน่วยทหารอื่นๆ ต้องลุยน้ำหาเรือ รอหลายชั่วโมงเพื่อขึ้นเรือในน้ำที่สูงถึงไหล่ บางหน่วยโดยสารเรือจากหาดสู่เรือลำใหญ่กว่า และทหารหลายพันคนถูกพากลับสหราชอาณาจักร โดย “กองเรือน้อยแห่งดันเคิร์ก” (little ships of Dunkirk) อันขึ้นชื่อ ซึ่งเป็นกองเรือเดินสมุทรพาณิชย์ เรือประมง เรือเพื่อสันทนาการ และเรือกู้ชีพของสถาบันเรือกู้ชีพแห่งชาติราว 700 ลำ โดยลูกเรือพลเรือนของเรือเหล่านี้ถูกเรียกเข้ารับราชการเป็นการฉุกเฉิน “ปาฏิหาริย์แห่งเรือน้อย” ยังเป็นความทรงจำที่โดดเด่นในสหราชอาณาจักร

คริสโตเฟอร์ โนแลน ใช้ 3 มุมมองประกอบด้วย ภาคอากาศ ภาคพื้นดิน และภาคทางน้ำ มีเส้นเวลาที่เหลื่อมล้ำเชื่อมโยงของเหตุการณ์เดียวกันเข้าไว้ นำเสนออารมณ์ความรู้สึกของคน หรือทหารที่หนีตายจากการรุกไล่ของฝ่ายเหนือกว่า ความหวัง และความสิ้นหวังที่เกิดขึ้นสลับกันในช่วงเวลาไม่กี่วัน ได้เห็นความกลัวและธาตุแท้ของมนุษย์ที่อยู่ในภาวะของการเอาตัวรอดในนามของทหารผู้หาญกล้า

แน่นอนไม่มีการปูพื้นฐานเหตุการณ์ในท้องเรื่อง ไม่มีรายละเอียดตัวละคร เพียงให้ปะติดปะต่อตามครรลองของเรื่องราวที่เล่าไปตามการหลบหนี การต่อต้าน และความช่วยเหลือจากพลเรือนที่รักชาติซึ่งนำเรือเล็กฝ่าคลื่นสงครามเข้ามารับผู้กล้าของชาติกลับไปตั้งหลักในประเทศของตัวเอง

มุมกล้องต่างๆ เทคนิคการเล่าเรื่องและดนตรีประกอบดีมากๆ เหมือนกับการเข้าไปอยู่ในเหตุการณ์จริงๆ ตกอยู่ในสภาวะที่กดดันเช่นเดียวกับตัวละครที่สะท้อนออกมาจากในเรื่อง มีมุมของมนุษยธรรมและความหมายของสงครามที่ลุ่มลึกอย่างไม่น่าเชื่อ ความเป็นชาตินิยมท่ามกลางภาวะสงครามที่ปลุกพลังแห่งความหวัง

จุดที่น่าสังเกตก็คือการไม่นำเสนอภาพของทหารนาซีเยอรมันในแง่มุมของความเลวร้ายโหดเหี้ยมออกมาแต่อย่างใด มีแค่เสียงและบรรยากาศการปะทะที่โอบอุ้มบรรยากาศของเรื่องทั้งหมดเอาไว้