ประชามติพร้อมวันเลือกตั้ง 8 ก.พ.69 ชอบกฎหมายหรือแค่ชอบทำ

กฎหมายเปิดช่อง แต่ไม่ใช่ทางลัด

การออกเสียงประชามติพร้อมวันเลือกตั้ง 8 กุมภาพันธ์ 2569 กลายเป็นประเด็นถกเถียงสำคัญ หลังรัฐบาลส่งสัญญาณพิจารณาจัดควบคู่กับการเลือกตั้งทั่วไป ท่ามกลางข้อสงสัยว่าการดำเนินการดังกล่าวชอบด้วยกฎหมายหรือไม่ และมีความจำเป็นเพียงใด

ตามพระราชบัญญัติว่าด้วยการออกเสียงประชามติ พ.ศ.2564 กฎหมายไม่ได้ห้ามจัดประชามติในวันเดียวกับการเลือกตั้ง แต่กำหนดกรอบเวลาการจัดให้ไม่เร็วกว่า 90 วัน และไม่ช้ากว่า 120 วัน นับแต่วันที่ประกาศ เว้นแต่มีเหตุจำเป็นทางงบประมาณ หรือเหตุจำเป็นอันมิอาจหลีกเลี่ยงได้

แก่นของปัญหาจึงไม่ใช่เรื่อง “ทำได้หรือไม่ได้” ในทางเทคนิค แต่คือรัฐบาลสามารถอธิบายได้หรือไม่ว่าการเร่งจัดประชามติเข้าเงื่อนไขข้อยกเว้นดังกล่าวอย่างชอบธรรม
 

เหตุงบประมาณ–เหตุจำเป็น ยังไม่เข้าเป้า

นายสมชัย ศรีสุทธิยากร อดีตกรรมการการเลือกตั้ง ชี้ว่าการอ้างเหตุจำเป็นทางงบประมาณไม่สอดคล้องข้อเท็จจริง เพราะกฎหมายออกแบบให้ประชามติและการเลือกตั้งเป็นคนละกระบวนการ ต้องใช้บัตร คำถาม เจ้าหน้าที่ และระบบนับคะแนนแยก

ข้อมูลการประเมินงบประมาณของ กกต. ระบุว่า การจัดประชามติเพียงอย่างเดียวใช้งบประมาณราว 3,000 ล้านบาท ขณะที่การจัดพร้อมเลือกตั้งอาจใช้งบเกือบ 4,000 ล้านบาท สะท้อนว่าการรวมวันไม่ได้ช่วยประหยัดงบ แต่กลับเพิ่มความซับซ้อนในการบริหารจัดการ
ส่วนเหตุจำเป็นอันมิอาจหลีกเลี่ยงได้

โดยเฉพาะกรณีการแก้ไขรัฐธรรมนูญ ยังถูกตั้งคำถาม เพราะในทางกฎหมาย การจัดทำรัฐธรรมนูญใหม่ต้องผ่านประชามติอย่างน้อย 2 คำถาม ขณะที่ปัจจุบันยังไม่มีสภาร่างรัฐธรรมนูญและร่างฉบับสมบูรณ์ การเร่งถามเพียงคำถามแรกจึงอาจนำไปสู่ภาระงบประมาณซ้ำซ้อนในอนาคต

ทำได้ตามกฎหมาย แต่เสี่ยงทางการเมือง

นายบวรศักดิ์ อุวรรณโณ ให้มุมมองว่าการจัดประชามติพร้อมวันเลือกตั้งสามารถทำได้ในเชิงกฎหมาย แต่ย้ำว่าต้องเป็นการดำเนินการร่วมกันระหว่างรัฐบาลและ กกต. พร้อมยอมรับว่ายังไม่มีข้อสรุปชัดเจนว่าจะใช้อ้างเหตุยกเว้นใด

ในอีกมิติหนึ่ง ประเด็น MOU 43–44 ชายแดนไทย–กัมพูชา ถูกยกมาเป็นเหตุผลประกอบการทำประชามติ แต่ในทางกฎหมาย MOU เป็นเพียงข้อตกลงฝ่ายบริหาร ไม่ใช่สนธิสัญญาที่ต้องผ่านประชามติ และสามารถปรับเปลี่ยนหรือยกเลิกได้ด้วยมติคณะรัฐมนตรี

เมื่อพิจารณาภาพรวม การเดินหน้าจัดประชามติพร้อมเลือกตั้ง แม้ไม่ผิดตัวบทกฎหมายโดยตรง แต่ยังขาดน้ำหนักด้านความจำเป็นและความเหมาะสมเชิงนโยบาย และอาจกลายเป็นชนวนข้อพิพาททางกฎหมายและการเมืองในช่วงเปลี่ยนผ่านอำนาจ

การจัดประชามติพร้อมเลือกตั้ง 8 ก.พ.2569 ทำได้ในทางกฎหมาย แต่ยังอธิบายเหตุยกเว้นไม่ได้ชัด ทั้งด้านงบประมาณและความจำเป็น หากเดินหน้าฝืนเสียงคัดค้าน อาจเพิ่มความเสี่ยงข้อพิพาททางการเมืองและกฎหมายในระยะยาว

เรียบเรียง : อมรเดช ชูสุวรรณ บรรณาธิการข่าวการเมือง