สังคมกังขา เมื่อ สตง.คว้าอันดับ 1 องค์กรอิสระ โปร่งใสสูงสุดจาก ITA

การตรวจสอบความโปร่งใสภาครัฐ (ITA) หรือ Integrity and Transparency Assessment เป็นการประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ ซึ่งดำเนินการโดยสำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) มีวัตถุประสงค์เพื่อให้สอดคล้องกับยุทธศาสตร์ชาติและเพื่อพัฒนาอันดับและคะแนนดัชนีภาพลักษณ์การคอร์รัปชัน (CPI) ของประเทศไทยในระดับโลก ซึ่งปัจจุบันประเทศไทยอยู่อันดับที่ 109 จาก 180 ประเทศทั่วโลก

 

ในเว็บไซต์ทำเนียบรัฐบาล ระบุว่า การมอบรางวัล ITA Awards 2025 มุ่งหมายที่จะยกย่องเชิดชูเกียรติและสร้างขวัญกำลังใจให้แก่หน่วยงานภาครัฐที่มีผลงานโดดเด่นในด้านคุณธรรมและความโปร่งใส เพื่อส่งเสริมให้ตระหนักถึงความสำคัญของการบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาล และนำผลการประเมินไปพัฒนาองค์กรอย่างต่อเนื่อง เพื่อสร้างความเชื่อมั่นและความไว้วางใจจากประชาชน

 

เมื่อพิจารณาจากหลักเกณฑ์และวิธีการประเมิน และการให้คะแนน ITA 2025 การเก็บข้อมูลเพื่อประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานภาครัฐนั้นมี 3 ส่วนหลัก ได้แก่:

• แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภายใน (Internal Stakeholder Perception Survey)

    ◦ เป็นการเก็บข้อมูลจากบุคลากรทุกระดับของหน่วยงานที่ปฏิบัติงานมาไม่น้อยกว่า 1 ปี เพื่อแสดงความคิดเห็นต่อคุณธรรมและความโปร่งใสของหน่วยงานตนเอง

• แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภายนอก (External Stakeholder Perception Survey)

    ◦ เป็นการเก็บข้อมูลจากผู้รับบริการหรือผู้ติดต่อหน่วยงานภาครัฐในช่วงปีงบประมาณ เพื่อแสดงความคิดเห็นต่อการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐนั้นๆ

• แบบวัดการเปิดเผยข้อมูลสาธารณะ (Public Information Disclosure Assessment)

    ◦ เป็นการตรวจสอบระดับการเปิดเผยข้อมูลของหน่วยงานภาครัฐที่เผยแพร่ไว้ทางหน้าเว็บไซต์หลักของหน่วยงาน

 

ในปีงบประมาณ พ.ศ. 2568 มีหน่วยงานภาครัฐเข้าร่วมการประเมินทั้งสิ้น 8,317 หน่วยงาน และมีผู้ตอบแบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมากกว่า 1.35 ล้านความคิดเห็น ผลการประเมินภาพรวมระดับประเทศอยู่ที่ 93.82 คะแนน ซึ่งเพิ่มขึ้นจากปีก่อน 0.77 คะแนน และสูงกว่าค่าเป้าหมายตามแผนแม่บทภายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ มีหน่วยงานที่ผ่านเกณฑ์จำนวน 7,832 หน่วยงาน คิดเป็นร้อยละ 94.17 ซึ่งเพิ่มขึ้นจากปีก่อนร้อยละ 1.73  

 

อย่างไรก็ตาม คำถามที่สังคมส่วนใหญ่ ตั้งข้อกังขาเมื่อมีข่าวว่า สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.)  สำนักงานตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) ได้รับคะแนนประเมินคุณธรรมและความโปร่งใสในการดำเนินงานของหน่วยงานภาครัฐ (ITA) ประจำปีงบประมาณ พ.ศ. 2568 สูงสุดในกลุ่มองค์กรอิสระ ด้วยคะแนน 94.64 คะแนน

 

แม้การประเมิน ITA นั้นมีหน่วยงานรัฐเข้าร่วมถึง 8,323 หน่วยงานทั่วประเทศ แต่ไม่ได้เรียงลำดับตั้งแต่ 1 ไปถึง 8,323 ทั่วไป แต่จะจัดอันดับกันเป็นประเภท เช่น จังหวัดจะแข่งขันกันเองในกลุ่ม 76 จังหวัด หรือหน่วยงานระดับกรมจะแข่งขันกัน 160 หน่วยงาน

 

• จำนวนคู่แข่งในกลุ่มองค์กรอิสระมีน้อย: ในกลุ่มองค์กรอิสระนั้น มีหน่วยงานที่แข่งขันกันเพียง 5 หน่วยงานเท่านั้น ได้แก่:

    1. สำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน (สตง.) (อันดับ 1 ได้ 94.64 คะแนน)

    2. สำนักงานคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) (อันดับ 2 ได้ 93.47 คะแนน)

    3. สำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) (อันดับ 3 ได้ 93.18 คะแนน)

    4. สำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน (อันดับ 4 ได้ 90.51 คะแนน)

    5. สำนักงานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) (อันดับ 5 ได้ 90.27 คะแนน)

 

หลายคนจึงมองว่าการที่ สตง. ซึ่งเพิ่มมีข่าวฉาวเรื่อสำนักงานอาคารที่กำลังอยู่ระหว่างการก่อสร้าง พังถล่มลงมาจากเหตุแผ่นดินไหว ได้คะแนนอันดับ 1 จึงเป็นเรื่องที่น่าแปลกใจ  และเมื่อช่วงต้นปี (เดือนมกราคม) สตง. เองก็เคยวิพากษ์วิจารณ์โครงการประเมินคุณธรรม ITA ของ ป.ป.ช. ว่ามีปัญหาเครื่องมือบางส่วนยังไม่ชัดเจน และไม่สามารถแสดงให้เห็นว่าหน่วยงานภาครัฐมีความโปร่งใส ไม่ทุจริตได้จริง

 

นอกจากนี้ ยังมีข้อสังเกตและข้อวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับการประเมิน แม้ว่าการประเมิน ITA จะดำเนินการมาตั้งแต่ปีงบประมาณ พ.ศ. 2556 กว่า 10 ปีแล้ว แต่ประชาชนจำนวนมากได้ตั้งข้อสังเกตว่าเรื่องการคอร์รัปชันในภาครัฐยังไม่มีอะไรดีขึ้น สวนทางกับคะแนนของหน่วยงานที่ดีขึ้นเรื่อยๆ มีปัญหาใหญ่คือ หลายหน่วยงานมองว่าการประเมิน ITA เป็นภาระงานของหน่วยงานในการทำประเมิน มากกว่าถูกใช้เป็นเครื่องมือในการแก้ปัญหาการคอร์รัปชันอย่างแท้จริง

 

ปัญหาที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์เกี่ยวกับวิธีการประเมิน ได้แก่:

• แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภายใน: เป็นการยากที่บุคลากรจะแสดงความคิดเห็นว่าหน่วยงานของตนไม่ดี และผู้บังคับบัญชาอาจออกคำสั่งห้ามประเมินออกมาในเชิงลบ

• แบบวัดการรับรู้ของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียภายนอก: หน่วยงานภาครัฐส่วนใหญ่รู้ ไม่อยากประเมินให้คะแนนของหน่วยงานอื่นต่ำ เพราะต้องการให้หน่วยงานอื่นประเมินตนด้วยคะแนนสูงด้วย ขณะที่ประชาชนทั่วไปก็ไม่ได้ทราบว่าหน่วยงานควรต้องเปิดเผยข้อมูลอะไรบ้าง รวมถึงการที่ประชาชนจริง ๆ อาจไม่เข้ามาประเมินมากนัก แต่เป็นญาติหรือผู้ใกล้ชิดของคนในหน่วยงานที่เข้ามาช่วยประเมินให้

• การเปิดเผยข้อมูลสาธารณะ  แหล่งข้อมูลบางด้านเป็นเรื่องเฉพาะและเข้าถึงยาก ทำให้ประชาชนหาข้อมูลที่แท้จริงได้ยาก

 

ข้อวิพากษ์วิจารณ์เหล่านี้ทำให้ถูกตั้งข้อสังเกตว่า แม้ว่าจะมีการประเมินและแต่ละหน่วยงานได้คะแนนดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง แต่กลับไม่ได้สะท้อนความจริงเกี่ยวกับการคอร์รัปชัน หน่วยงานส่วนใหญ่ได้คะแนนสูงถึง 80-90 ขึ้นไป แต่สภาพความเป็นจริงของปัญหาคอร์รัปชันในประเทศยังคงเป็นคำถาม สะท้อนจากปัจจุบันที่คะแนนดัชนีภาพลักษณ์การคอร์รัปชัน (CPI)  ประเทศไทยอยู่อันดับที่ 109 จาก 180 ประเทศทั่วโลก