สร้างธุรกิจครอบครัวให้มีระบบ ทำดี ได้ดี

เนื่องด้วยวัฒนธรรมทางตะวันออกที่ไม่นิยมพูดกันอย่างเปิดเผย โดยเฉพาะเรื่องเงินๆ ทองๆ จะเร็วจะช้าปัญหาดังกล่าวจะนำมาสู่การแตกแยกในธุรกิจครอบครัวอย่างแน่นอน

โดยทั่วไปการจัดสรรผลกำไรจากธุรกิจระหว่างเจ้าของธุรกิจจะพิจารณาจากการมีส่วนร่วมโดยรวมในธุรกิจ ซึ่งรวมการมีส่วนร่วมของการเข้ามาร่วมทำงานที่เรียกว่าทุนมนุษย์และการนำเงินมาลงทุนที่เรียกว่าทุนทางการเงิน 

แต่สำหรับในธุรกิจครอบครัวสถานการณ์อาจไม่ง่ายแบบนั้น เนื่องจากเจ้าของธุรกิจไม่เพียงต้องพิจารณาจากความสำเร็จทางเศรษฐกิจเท่านั้น แต่ยังต้องคำนึงถึงความสัมพันธ์ในครอบครัวด้วย

ดังนั้น การจัดสรรผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของบริษัท จึงจำเป็นต้องหาจุดสมดุลระหว่างสัดส่วนของการมีส่วนร่วมทางเศรษฐกิจ และบทบาทในฐานะสมาชิกครอบครัวด้วย ต่อไปนี้คือคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญสำหรับเจ้าของธุรกิจครอบครัวในการรับมือกับความท้าทายเหล่านี้

ให้ค่าตอบแทนตามผลงาน ไม่ใช่ตามความต้องการ ควรหลีกเลี่ยงการจัดสรรผลประโยชน์ทางตัวเงินให้กับสมาชิกในครอบครัวโดยพิจารณาจากความต้องการของเจ้าตัว เนื่องจากอาจสร้างความไม่พอใจและส่งผลเสียต่อประสิทธิภาพของธุรกิจได้ แต่หากจำเป็นต้องดูแลความต้องการส่วนบุคคลเป็นกรณีพิเศษ ควรจัดการเงินทุนหรือสินทรัพย์ส่วนที่เป็นกงสี ที่ไม่ได้ปรากฏอยู่ในงบการเงินของบริษัทดำเนินการ เช่น การใช้เงินของ Family Holding หรือการให้ในรูปของขวัญหรือการตั้งทรัสต์เพื่อจัดการกับความต้องการส่วนบุคคล ซึ่งเป็นวิธีการที่ช่วยให้สามารถสนับสนุนบุคคลหรือกลุ่มบุคคลเฉพาะโดยไม่กระทบต่องบการเงินหลักของบริษัท 

ให้รางวัลตามสิ่งที่วัดได้ พิจารณาใช้ระบบโบนัสหรือค่าตอบแทนให้กับสมาชิกในครอบครัว โดยอย่างน้อยบางส่วนต้องขึ้นอยู่กับการบรรลุเป้าหมายและตัวชี้วัดทางการเงินที่กำหนดไว้อย่างชัดเจน วิธีนี้สามารถช่วยลดความเสี่ยงในการทะเลาะเบาะแว้งหรือข้อพิพาทได้ และหากจัดการได้อย่างเหมาะสมจะช่วยให้ผลการดำเนินงานและผลตอบแทนมีความสอดคล้องกันมากขึ้น แต่หากเจ้าของธุรกิจครอบครัวไม่สามารถตกลงกันได้เกี่ยวกับระบบดังกล่าว ก็อาจจำเป็นต้องนำที่ปรึกษาทางธุรกิจจากภายนอกเข้ามาช่วยครอบครัวในการกำหนดวิธีจัดสรรผลตอบแทนทางเศรษฐกิจที่เหมาะสมและยั่งยืน

วิธีแบ่งแยกแล้วจัดการ อีกกลยุทธ์หนึ่งในการปรับรางวัลและผลการดำเนินงานให้สอดคล้องกัน คือการจัดตั้งสาขาหรือแผนกธุรกิจที่แยกจากกันให้กับสมาชิกในครอบครัวที่แตกต่างกัน โดยแต่ละสาขาหรือแผนกจะมีอิสระในการจัดการและดำเนินงานของตนเอง ภายใต้โครงสร้างหรือกลุ่มธุรกิจใหญ่ วิธีนี้ช่วยให้สมาชิกในครอบครัวสามารถมีบทบาทและความรับผิดชอบที่ชัดเจนในส่วนของธุรกิจที่ตนเองดูแล

วิธีนี้จะใช้ได้ผลดีที่สุดในธุรกิจครอบครัวที่สามารถแบ่งออกเป็นส่วนๆ มีการจัดการและควบคุมงบประมาณได้อย่างอิสระ และแต่ละส่วนสามารถสร้างกำไรได้เองโดยไม่ขึ้นกับส่วนอื่นๆของธุรกิจ เช่น ธุรกิจตัวแทนจำหน่ายรถยนต์ การทำฟาร์ม โรงแรม หรือร้านอาหาร วิธีนี้อาจไม่ช่วยในการแก้ไขปัญหาที่ส่งผลกระทบต่อธุรกิจโดยรวม แต่สามารถลดความขัดแย้งในการดำเนินงานประจำวันได้อย่างมาก

มีกลยุทธ์ในการออกจากธุรกิจที่ชัดเจนสำหรับเจ้าของที่ไม่มีส่วนร่วมในการบริหาร ควรพิจารณาใช้กลไกการซื้อ-ขายที่ช่วยให้สามารถซื้อหุ้นของสมาชิกในครอบครัวที่ไม่ได้ทำงานในธุรกิจได้ง่ายขึ้น วิธีนี้อาจมีความสำคัญอย่างยิ่งโดยเฉพาะในธุรกิจบริการที่พึ่งพาทุนมนุษย์มากกว่าทุนทางกายภาพหรือทางการเงิน การมีกลยุทธ์ออกจากธุรกิจที่ชัดเจนจะช่วยให้สามารถจัดการกับสมาชิกในครอบครัวที่ต้องการหยุดมีส่วนร่วมในธุรกิจได้ โดยไม่กระทบต่อการดำเนินงานโดยรวมของธุรกิจ นอกจากนี้ยังช่วยให้สมาชิกในครอบครัวเหล่านั้นได้รับค่าตอบแทนที่เหมาะสมสำหรับหุ้นที่พวกเขาถืออยู่และยังสามารถถอนตัวออกจากธุรกิจได้โดยไม่มีปัญหา

ปรับความเสี่ยงและผลตอบแทนให้สอดคล้องกัน การจัดการธุรกิจครอบครัวให้มีประสิทธิภาพ สิ่งสำคัญคือต้องมีการจัดระเบียบทางการเงินที่ทำให้ผลประโยชน์ ความเสี่ยง และผลตอบแทนของเจ้าของสอดคล้องกันอย่างเหมาะสม นั่นหมายความว่า สมาชิกในครอบครัวทุกคนควรมีส่วนร่วมในการสนับสนุนธุรกิจในลักษณะที่เท่าเทียมกันตามสถานการณ์ เช่น ถ้าธุรกิจต้องการเงินทุนเพิ่มเติม สมาชิกในครอบครัวที่มีศักยภาพและยินดีที่จะช่วยเหลือควรจะมีส่วนร่วมตามสัดส่วนที่พวกเขาสามารถจัดการได้ ไม่ว่าจะเป็นการลงทุนเพิ่ม การให้กู้ยืม หรือการค้ำประกันหนี้ และหากมีสมาชิกครอบครัวบางคนที่ต้องรับภาระมากกว่าเนื่องจากสามารถสนับสนุนได้มากกว่า ธุรกิจควรจัดการให้พวกเขาได้รับผลตอบแทนเพิ่มขึ้น เพื่อทดแทนความเสี่ยงและความพยายามที่มากขึ้นนั้น โดยอาจใช้วิธีดังต่อไปนี้

จ่ายค่าตอบแทนพิเศษ - สมาชิกครอบครัวที่ค้ำประกันหรือรับผิดชอบทางการเงินอาจได้รับค่าธรรมเนียมพิเศษ เพื่อเป็นการตอบแทนสำหรับความเสี่ยงหรือความรับผิดที่พวกเขาแบกรับ

สร้างหมวดหมู่การเป็นเจ้าของที่ได้รับผลตอบแทนพิเศษ - สมาชิกครอบครัวที่ต้องรับผิดชอบในการเพิ่มทุนเมื่อบริษัทต้องการอาจได้รับสิทธิพิเศษในการรับผลตอบแทนหรือส่วนแบ่งกำไรก่อนใคร

ให้ส่วนแบ่งกำไรเพิ่มเติม - สมาชิกในครอบครัวหรือผู้ที่จัดหาเงินทุนที่ต้องการรับประโยชน์เพิ่มเติมอาจได้รับ "ส่วนแบ่งกำไรเพิ่มเติม" หากบริษัททำกำไรเกินเป้าหมายที่กำหนด

การจัดการเช่นนี้สามารถช่วยให้ธุรกิจครอบครัวดำเนินไปได้อย่างราบรื่นและทำให้ทุกคนในครอบครัวได้รับประโยชน์อย่างยุติธรรมจากการเข้าร่วมธุรกิจ นอกจากนี้การให้ความรู้ถึงสิทธิ์ของความเป็นเจ้าของ คนทำงาน ว่าอำนาจและผลตอบแทนทางธุรกิจควรเป็นอย่างไรกับสมาชิกครอบครัวก็จะช่วยทำให้มีความเข้าใจมากขึ้น

การบริหารธุรกิจครอบครัวโดยใช้หลักทางการเงินที่รอบคอบและก่อหนี้สินน้อย สามารถช่วยป้องกันวิกฤตการณ์ทางเศรษฐกิจที่อาจส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ในครอบครัวและความเสี่ยงต่อธุรกิจได้เป็นอย่างดี การทะเลาะกันในธุรกิจครอบครัวสามารถเกิดขึ้นได้ทุกเมื่อ แต่มักจะเกิดขึ้นบ่อยที่สุดเมื่อไม่มีเงินเพียงพอ และเจ้าของรู้สึกถึงความเครียดจากการขาดเงิน  หรือเมื่อผลการดำเนินงานดีกว่าที่คาดไว้ ทำให้เจ้าของบางคนอาจแสดงความโลภมากขึ้นโดยต้องการเอาเปรียบหรือได้ประโยชน์มากขึ้น เช่น การต้องการแบ่งปันกำไรที่สูงขึ้นหรือการควบคุมส่วนแบ่งของธุรกิจมากขึ้น ซึ่งสามารถนำไปสู่ความขัดแย้งระหว่างเจ้าของธุรกิจได้ เป็นต้น ทั้งนี้การหลีกเลี่ยงการกู้ยืมเงินมากเกินไปสามารถช่วยให้ธุรกิจครอบครัวไม่ขาดสภาพคล่องในช่วงเศรษฐกิจถดถอย พร้อมกับลดความเครียดและความขัดแย้งระหว่างเจ้าของได้ 

แม้ธุรกิจครอบครัวจะมีความท้าทายที่ไม่เหมือนใคร แต่จริงๆ แล้วก็มีคุณค่าในทางอื่นๆ ด้วยเช่นกัน

ประการแรก การมีส่วนร่วมและใกล้ชิดกับคนที่เรารักทุกวันมีประโยชน์มากมายที่ไม่ใช่เรื่องเศรษฐกิจหรือการเงิน ประโยชน์เหล่านี้อาจรวมถึงความสุขทางอารมณ์ ความรู้สึกมั่นคง และการสนับสนุนทางจิตใจ ซึ่งไม่เพียงเสริมสร้างความสัมพันธ์ที่ดีในครอบครัวแต่ยังช่วยให้มีสุขภาพจิตที่ดีขึ้นด้วย

และเนื่องจากธุรกิจไม่จำเป็นต้องรายงานหรืออธิบายการตัดสินใจใดๆ ให้กับเจ้าของภายนอกหรือกรรมการบริหารจากภายนอกองค์กร ทำให้ธุรกิจมีอิสระในการวางแผนและดำเนินการตามวิสัยทัศน์ระยะยาวได้ ซึ่งอาจรวมถึงการมองเห็นและวางแผนไปถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน อีกทั้งการไม่รู้สึกถูกบังคับให้ต้องมีผลกำไรในทุกสถานการณ์เพื่อตอบสนองเจ้าของภายนอก จึงทำให้ธุรกิจครอบครัวรู้สึกเป็นอิสระได้อย่างมหาศาลเลยทีเดียว 

ที่มา: 1.Richard Spore. 2020.  Sharing Your Family Business Profits Fairly.  Available: https://familybusinessmagazine.com/family-offices/family-office-management/sharing-your-family-business-profits-fairly/
      2.http://www.famz.co.th

โดย: รองศาสตราจารย์ ดร.เอกชัย อภิศักดิ์กุล