รางวัลตุ๊กตาทองครั้งแรก อดีตอันรุ่งโรจน์ของหนังไทย

“ออสการ์ 2019” หรืองานประกาศผลรางวัลอคาเดมี อวอร์ดส์ ครั้ง 91 จัดขึ้นในวันนี้ 24 ก.พ. ปี 2019

รางวัลออสการ์ ถือเป็นรางวัลทางภาพยนตร์ที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก จัดโดยสถาบันศิลปะและวิชาการทางภาพยนตร์ (Academy of Motion Picture Arts and Sciences : AMPAS) เริ่มจัดครั้งแรกในปี 1929 หรือเมื่อ 90 ปีที่แล้ว

พอเห็นรางวัลออสการ์ก็อดประหวัดหวนคิดถึงงานประกวดภาพยนตร์ยอดเยี่ยม รางวัลพระราชทานพระสุรัสวดี “ตุ๊กตาทอง” ของเมืองไทยอย่างเสียไม่ได้

รางวัลนี้ถือเป็นรางวัลออสการ์แบบไทยๆ มอบรางวัลแก่บุคคลและผลงานภาพยนตร์ที่ดีประจำปีมาโดยต่อเนื่อง

ว่าไปแล้ว รางวัลตุ๊กตาทอง เป็นรางวัลสำหรับภาพยนตร์ไทยสถาบันแรกในประเทศไทย มีวัตถุประสงค์เพื่อให้เกิดการแข่งขัน และการพัฒนาทางด้านคุณภาพของภาพยนตร์ไทยมีต้นแบบมาจากงานแจกรางวัลภาพยนตร์ในสหรัฐอเมริกา หรือรางวัลออสการ์

ข้อมูลจากวารสารหนังไทย ปีที่ 3 ฉบับที่ 10 (เม.ย.-มิ.ย. 2544) ได้อ้างอิงถึง สงบ สวนสิริ อดีตบรรณาธิการนิตยสารตุ๊กตาทอง ได้เล่าถึงการจัดประกวดตุ๊กตาทองครั้งที่ 1 ไว้ในบทความ “ตุ๊กตาทองของไทย” ว่า

“…วันหนึ่งใน พ.ศ. 2500 ซึ่งตรงกับปีที่ 25 แห่งพุทธศตวรรษพอดี คล้ายกับว่าจะเป็นนิมิตรอันดีสำหรับวงการภาพยนตร์ไทยหรืออะไรไม่ทราบ ข้าพเจ้าได้มีโอกาสพบกับคุณสนอง รัตนวิจัย แห่งหอการค้ากรุงเทพฯ และได้สนทนากันถึงเรื่องเกี่ยวแก่ภาพยนตร์ไทย

คุณสนองมีความคิดที่อยากจะหาทางส่งเสริมอุตสาหกรรมประเภทนี้ เพราะเห็นว่าเป็นอุตสาหกรรมที่ทำรายได้ให้แก่รัฐมิใช่น้อย จึงควรหาทางอุปถัมภ์ค้ำชูไม่ทางตรงก็ทางอ้อม ซึ่งเป็นความคิดที่ข้าพเจ้าเองก็เห็นด้วย และได้ปวารณาตัวยินดีร่วมมือด้วยโดยทุกทาง

คุณสนองมีความเห็นว่า จะส่งเสริมโดยทางอ้อมก่อนด้วยการจัดให้มีการประกวดภาพยนตร์ไทยขึ้นในงานประจำปีของหอการค้ากรุงเทพฯ ข้าพเจ้าก็เห็นดีด้วย เพราะเป็นความคิดที่ข้าพเจ้าอยากดำริให้มีขึ้นนานมาแล้ว แต่ยังหาสถาบันที่จะร่วมมือร่วมใจด้วยไม่ได้

ก็เมื่อคุณสนองดำริขึ้นเช่นนี้ แม้ว่าจะเป็นปีที่ทางอเมริกาได้มีการแจกรางวัลตุ๊กตาทองอันมีนามว่า “ออสการ์” กันมาเป็นปีที่ 30 แล้วในขณะนี้ ข้าพเจ้าก็เห็นว่าแม้จะตั้งต้นช้าก็ยังดีกว่าไม่ตั้งต้นเสียเลย จึงรับปากกับคุณสนองในอันที่จะร่วมมือด้วยอย่างเต็มสติกำลัง…” (จากสูจิบัตร งานประกวดภาพยนตร์ไทยยอดเยี่ยม ประจำปี 2502)

เพราะฉะนั้น รางวัลตุ๊กตาทอง จึงเป็นรางวัลที่มอบให้แก่บุคคลในวงการผลิตภาพยนตร์ไทย ที่มีผลงานดีเด่นที่สุดในสาขาต่างๆ ในแต่ละปี โดยหอการค้ากรุงเทพ โดยจัดพิธีมอบรางวัลนี้เป็นครั้งแรก เมื่อปี 2500

ต่อมาสมาคมผู้สื่อข่าวบันเทิงแห่งประเทศไทยได้จัดงานประกาศผลรางวัลพระราชทานพระสุรัสวดีอีกครั้ง ตั้งแต่ครั้งที่ 9 (นับเป็นครั้งที่หนึ่งใหม่) ประจำปี 2516-2517 เป็นต้นมา และจัดเป็นประจำทุกปี หรือปีเว้นปี จนถึงครั้งที่ 36 (นับใหม่เป็นครั้งที่ 28) ในปี 2549 จากนั้นได้เว้นช่วงไปประมาณ 7 ปี แล้ว
กลับมาจัดใหม่สำหรับผลงานปี 2555 จนถึงปัจจุบัน แม้จะมีเว้นๆ หายไปบ้าบางปีก็ตาม

เมื่อย้อนกลับไปดูการจัดงานมอบรางวัลตุ๊กตาทองครั้งแรกสุด ในงานสัปดาห์แห่งการแสดงอุตสาหกรรม พาณิชยกรรม และเกษตรกรรมของหอการค้ากรุงเทพฯ ที่มีขึ้นในเดือน พ.ค. 2500 ได้มีการแต่งตั้งคณะทำงานทั้งในส่วนของคณะกรรมการดำเนินงาน และคณะกรรมการตัดสินการประกวดภาพยนตร์ ซึ่งคณะกรรมการการดำเนินงานมี สงบ สวนสิริ เป็นประธาน ส่วนคณะกรรมการตัดสินภาพยนตร์จะประกอบด้วย นักประพันธ์ นักวิจารณ์ นักเซ็นเซอร์ นักหนังสือพิมพ์ และผู้ที่ดูภาพยนตร์เป็นประจำ

รายชื่อคณะกรรมการตัดสินภาพยนตร์ของการประกวดครั้งแรก ประกอบด้วย พ.ท.จง แปลกบรรจง พ.ต.ต.ปรีชา จงเจริญ พ.ต.ต.ประสัตถ์ ปันยารชุน แก้ว อัจฉริยกุล ศักดิ์เกษม หุตาคม ระบิล บุนนาค ลมูล อติพยัคฆ์ กาญจนา ศยามานนท์ และเถาวัลย์ มงคล (รายชื่อคณะกรรมการ : จากสูจิบัตร งานประกวดภาพยนตร์ไทยยอดเยี่ยม ประจำปี 2502)

งานประกวดภาพยนตร์ไทยครั้งแรกได้เกิดขึ้นในปี 2500 นี้เอง โดยการสนับสนุนของหอการค้ากรุงเทพฯ มีภาพยนตร์ไทยแจ้งความจำนงเข้าประกวดทั้งสิ้น 52 เรื่อง มีภาพยนตร์ที่ถ่ายทำในระบบ 35 มม. เข้าประกวดเพียง 4 เรื่องเท่านั้น คือ ชั่วฟ้าดินสลาย (2498) ของหนุมานภาพยนตร์ จอมไพร (2500) ของวิจิตรเกษมภาพยนตร์ถ่านไฟเก่า (2500) และสองพี่น้อง (2501) ของบริษัท อัศวินภาพยนตร์

นอกจากนั้น เป็นภาพยนตร์ที่ถ่ายทำในระบบ 16 มม. และเนื่องด้วยการประกวดที่จัดขึ้นเป็นปีแรกทางผู้จัดงานจึงไม่ได้จำกัดปีของภาพยนตร์ ทำให้มีภาพยนตร์ทั้งเก่าและใหม่เข้าประกวดปะปนกัน

ผลการประกวดภาพยนตร์มีการประกาศอย่างเป็นทางการในวันที่ 3 ส.ค. 2500 ณ สวนลุมพินีสถาน จัดเป็นงานบอลรูม มีการชุมนุมดาราภาพยนตร์ นักแสดงและผู้ประกอบอุตสาหกรรมภาพยนตร์ มีการลีลาศชิงรางวัล แสดงแบบเสื้อโดยเหล่าดาราภาพยนตร์ จำหน่ายบัตรเข้างานในราคา 50 บาท

การจัดงานในปี 2509 ซึ่งถือว่าเป็นครั้งที่ 8 ของการประกวดตุ๊กตาทอง ได้กลายเป็นครั้งสุดท้ายของการจัดการประกวดตุ๊กตาทองในยุคแรก แม้ว่าหลังจากนั้นจะมีความพยายามในการจัดงานครั้งที่ 9 ก็ตาม

หลังหยุดการจัดงานเป็นเวลา 9 ปี และได้รื้อฟื้นขึ้นใหม่ในปี 2517 โดยสมาคมผู้สื่อข่าวบันเทิงแห่งประเทศไทย มีคุณหญิงจินตนา ยศสุนทร เป็นประธานกรรมการตัดสิน มีการออกแบบตัวรางวัลใหม่ โดย ทวีศักดิ์ เสนาณรงค์ เป็นรูปพระสุรัสวดี ซึ่งเป็นเทพีแห่งความรู้และภาษาของอินเดีย เป็นผู้อุปถัมภ์ การศิลปะ การดนตรี และการศึกษา ออกแบบโดย จิตร บัวบุศย์ อาจารย์ใหญ่โรงเรียนเพาะช่าง โดยความเห็นชอบของ ธนิต อยู่โพธิ์ อธิบดีกรมศิลปากร จึงใช้ชื่ออย่างเป็นทางการว่า รางวัลพระราชทานพระสุรัสวดี แต่สื่อมวลชนและประชาชนยังคงนิยมเรียกว่ารางวัลตุ๊กตาทองตราบจนปัจจุบัน