สุริยุปราคาและจันทรุปราคาในปี 2562

โดย วรเชษฐ์ บุญปลอด 

สุริยุปราคาและจันทรุปราคาเป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อดวงอาทิตย์ โลก และดวงจันทร์ โคจรมาเรียงอยู่ในแนวเดียวกันในอวกาศ สุริยุปราคาเกิดในช่วงจันทร์ดับ ดวงจันทร์อยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ ทำให้เงาดวงจันทร์พาดลงมาบนผิวโลก คนบนโลกเห็นดวงอาทิตย์เว้าแหว่ง เป็นรูปวงแหวนในกรณีที่เป็นสุริยุปราคาวงแหวน หรือดวงอาทิตย์ถูกบังมิดหมดทั้งดวงในกรณีที่เป็นสุริยุปราคาเต็มดวง ส่วนจันทรุปราคาเกิดในช่วงจันทร์เพ็ญ ดวงจันทร์เคลื่อนผ่านเงาโลก ทำให้เห็นดวงจันทร์เว้าแหว่งในกรณีที่เป็นจันทรุปราคาบางส่วน หรือมืดลงและกลายเป็นสีแดงในกรณีที่ดวงจันทร์เข้าไปในเงามืดหมดทั้งดวง

พ.ศ. 2562 มีสุริยุปราคาและจันทรุปราคาเกิดขึ้นรวม 5 ครั้ง อันประกอบด้วยจันทรุปราคา 2 ครั้ง กับสุริยุปราคา 3 ครั้ง ประเทศไทยมีโอกาสเห็นจันทรุปราคาและสุริยุปราคาอย่างละครั้ง โดยทั้งสองครั้งเป็นแบบบางส่วน นอกจากนั้นยังมีดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ แต่ไม่เห็นในประเทศไทย

วันที่ 6 ม.ค. 2562 เกิดสุริยุปราคาบางส่วน เงามัวของดวงจันทร์สัมผัสผิวโลกระหว่างเวลา 06.34-10.49 น. ตามเวลาประเทศไทย บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาครอบคลุมพื้นที่ทางด้านตะวันออกเฉียงเหนือของเอเชีย บางส่วนของอลาสกา และตอนเหนือของมหาสมุทรแปซิฟิก จุดที่เห็นดวงอาทิตย์แหว่งเว้าลึกที่สุดอยู่ในไซบีเรีย ทางตะวันออกของรัสเซีย โดยมีขนาดอุปราคาเท่ากับ 0.715 (ดวงอาทิตย์ถูกดวงจันทร์บัง 71.5% วัดตามเส้นผ่านศูนย์กลางของดวงอาทิตย์)

วันที่ 21 ม.ค. 2562 เกิดจันทรุปราคาเต็มดวงซึ่งไม่สามารถเห็นได้ประเทศไทย เริ่มเกิดจันทรุปราคาบางส่วน หรือดวงจันทร์เริ่มแหว่งเว้าในเวลา 10.34 น. ดวงจันทร์เข้าไปในเงามืดทั้งดวงระหว่างเวลา 11.41-12.43 น. แต่ดวงจันทร์ไม่มืดสนิท เห็นเป็นสีส้มหรือสีแดงอิฐ เพราะแสงอาทิตย์หักเหและกระเจิงผ่านบรรยากาศโลกไปที่ดวงจันทร์ จันทรุปราคาบางส่วนสิ้นสุดในเวลา 13.51 น. บริเวณที่เห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ ได้แก่ ด้านตะวันออกของมหาสมุทรแปซิฟิก ทวีปอเมริกา ยุโรป และแอฟริกา โดยอเมริกาเห็นจันทรุปราคาในค่ำวันที่ 20 ม.ค. ส่วนยุโรปและแอฟริกาเห็นจันทรุปราคาในเช้ามืดวันที่ 21 ม.ค. ตามเวลาท้องถิ่น

วันที่ 2-3 ก.ค. 2562 เกิดสุริยุปราคาเต็มดวง ดวงจันทร์มีขนาดปรากฏใหญ่กว่าดวงอาทิตย์ จึงบังดวงอาทิตย์ได้มิดทั้งดวง สังเกตสุริยุปราคาเต็มดวงได้เมื่ออยู่ในแนวเส้นทางแคบๆ ตามศูนย์กลางเงาดวงจันทร์ที่ลากผ่านผิวโลก สุริยุปราคาครั้งนี้แนวคราสเต็มดวงเริ่มต้นทางตอนกลางค่อนไปทางใต้ของมหาสมุทรแปซิฟิก จากนั้นขึ้นฝั่งที่ทวีปอเมริกาใต้ โดยผ่านชิลีและอาร์เจนตินา ก่อนจะไปสิ้นสุดใกล้ชายฝั่งตะวันออกของอาร์เจนตินา ที่จุดกลางคราสในมหาสมุทรแปซิฟิกเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 4 นาที 33 วินาที ขณะเงามืดแตะประเทศชิลี ที่แนวกลางคราสเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงนาน 2 นาที 36 วินาที สำหรับที่จุดเริ่มต้นและสิ้นสุดของแนวคราสเกิดสุริยุปราคาเต็มดวงนานประมาณ 2 นาที

สุริยุปราคาครั้งนี้เงามัวของดวงจันทร์สัมผัสผิวโลกระหว่างเวลา 23.55-04.51 น. ตามเวลาประเทศไทย เงามืดที่ทำให้เกิดคราสเต็มดวงสัมผัสผิวโลกระหว่างเวลา 01.02-03.46 น. บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วน ได้แก่ ทางใต้ของมหาสมุทรแปซิฟิกและอเมริกาใต้ ประเทศไทยไม่เห็นสุริยุปราคาในวันนี้

เช้ามืดวันพุธที่ 17 ก.ค. 2562 เกิดจันทรุปราคาบางส่วน เมื่อดวงจันทร์เริ่มแหว่งเว้าในเวลา 03.02 น. ดวงจันทร์อยู่บนท้องฟ้าทิศตะวันตก (กรุงเทพฯ ดวงจันทร์มีมุมเงย 36 องศา) เมื่อมองขึ้นไปจะเห็นว่าขอบด้านบนของดวงจันทร์เริ่มแหว่งก่อน จากนั้นเมื่อดวงจันทร์เข้าไปในเงาลึกที่สุดเวลา 04.31 น. พื้นที่ส่วนใหญ่ของผิวด้านสว่างจะถูกเงามืดบัง เหลือให้เห็นเป็นเสี้ยว โดยเงาโลกอยู่ทางทิศเหนือ (ขวามือ) ของดวงจันทร์ จันทรุปราคาบางส่วนสิ้นสุดในเวลา 06.00 น. เป็นเวลาใกล้เคียงกับดวงอาทิตย์ขึ้นและดวงจันทร์ตกสำหรับกรุงเทพฯ ส่วนจังหวัดที่อยู่ด้านตะวันออกของประเทศไทย จะเห็นดวงอาทิตย์ขึ้นและดวงจันทร์ตกก่อนที่จันทรุปราคาบางส่วนจะสิ้นสุด

คืนนั้นดวงจันทร์อยู่ในกลุ่มดาวคนยิงธนู ดาวเสาร์อยู่ห่างดวงจันทร์ไปทางทิศตะวันตกเป็นระยะทางเชิงมุมประมาณ 6 องศา นอกจากประเทศไทย บริเวณที่เห็นจันทรุปราคาครั้งนี้ ได้แก่ ออสเตรเลีย ส่วนใหญ่ของเอเชีย ยกเว้นด้านตะวันออกเฉียงเหนือ แอฟริกา ยุโรป ยกเว้นตอนเหนือของสแกนดิเนเวีย และส่วนใหญ่ของอเมริกาใต้ ซึ่งบางพื้นที่ยังเป็นวันที่ 16 ก.ค. ตามเวลาท้องถิ่น

วันที่ 11-12 พ.ค. 2562 ดาวพุธโคจรมาอยู่ในแนวระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ เกิดปรากฏการณ์ดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ สังเกตได้โดยใช้กล้องโทรทรรศน์ที่มีแผ่นกรองแสงปิดหน้ากล้อง โดยเห็นดาวพุธเป็นดวงกลมขนาดเล็กสีดำอยู่ในดวงอาทิตย์ ปรากฏการณ์ครั้งนี้เกิดระหว่างเวลา 19.35-01.04 น. จึงไม่เห็นในประเทศไทย ดาวพุธผ่านหน้าดวงอาทิตย์ครั้งถัดไปซึ่งสามารถเห็นได้ในประเทศไทยจะเกิดในช่วงบ่ายถึงเย็นของวันที่ 13 พ.ย. 2575

วันพฤหัสบดีที่ 26 ธ.ค. 2562 เกิดสุริยุปราคาวงแหวน ดวงจันทร์อยู่ห่างโลกจนมีขนาดปรากฏเล็กกว่าดวงอาทิตย์ บังดวงอาทิตย์ไม่มิด มีลักษณะปรากฏคล้ายวงแหวน เราเห็นสุริยุปราคาชนิดนี้ได้เมื่ออยู่ในแนวเส้นทางแคบๆ ตามศูนย์กลางเงาดวงจันทร์ที่ลากผ่านผิวโลก สุริยุปราคาครั้งนี้แนวคราสวงแหวนเริ่มต้นในตะวันออกกลาง ผ่านซาอุดิอาระเบีย กาตาร์ สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ และโอมาน จากนั้นลงสู่ทะเลอาหรับ

แนวคราสวงแหวนเคลื่อนผ่านอินเดียและศรีลังกา หลังจากผ่านมหาสมุทรอินเดียจะไปขึ้นฝั่งที่อินโดนีเซีย ผ่านมาเลเซีย สิงคโปร์ ทางใต้สุดของเกาะมินดาเนาในฟิลิปปินส์ สิ้นสุดในมหาสมุทรแปซิฟิก โดยผ่านเกาะกวม จุดกลางคราสของสุริยุปราคาวงแหวนครั้งนี้อยู่ในทะเลใกล้อินโดนีเซียและสิงคโปร์ ที่นั่นเกิดสุริยุปราคาวงแหวนนาน 3 นาที 40 วินาที สำหรับที่จุดเริ่มต้นและสิ้นสุดของแนวคราสเกิดสุริยุปราคาวงแหวนนานประมาณ 3 นาที

สุริยุปราคาครั้งนี้เงามัวของดวงจันทร์สัมผัสผิวโลกระหว่างเวลา 09.30-15.06 น. ตามเวลาประเทศไทย เงาที่ทำให้เกิดคราสวงแหวนสัมผัสผิวโลกระหว่างเวลา 10.36-14.02 น. บริเวณที่เห็นสุริยุปราคาบางส่วน ได้แก่ ตะวันออกกลาง ด้านตะวันออกเฉียงเหนือของแอฟริกา ส่วนใหญ่ของเอเชียและมหาสมุทรอินเดีย บางส่วนทางเหนือและตะวันตกของออสเตรเลีย ด้านตะวันตกของมหาสมุทรแปซิฟิก

ประเทศไทยสามารถสังเกตสุริยุปราคาในวันนี้ได้โดยเห็นเป็นแบบบางส่วน คือ ดวงอาทิตย์แหว่งเนื่องจากถูกดวงจันทร์บังไปบางส่วน โดยต้องใช้แผ่นกรองแสงสำหรับดูดวงอาทิตย์ เส้นทางคราสวงแหวนอยู่ห่างไปทางทิศใต้ของประเทศไทย ภาคใต้จึงเห็นดวงอาทิตย์แหว่งลึกมากกว่าภาคอื่น
กรุงเทพฯ เกิดสุริยุปราคาบางส่วนระหว่างเวลา 10.18-13.58 น. ดวงอาทิตย์แหว่งลึกที่สุดในเวลา 12.05 น. โดยดวงจันทร์บังดวงอาทิตย์ไป 66% วัดตามแนวเส้นผ่านศูนย์กลาง

ปรากฏการณ์ท้องฟ้า (30 ธ.ค.-6 ม.ค.)

ท้องฟ้าเวลาหัวค่ำมองเห็นดาวอังคารอยู่ในกลุ่มดาวปลา โดยช่วงแรกหลังจากท้องฟ้าเริ่มมืดลง ดาวอังคารจะปรากฏอยู่สูงบนท้องฟ้าด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้ หลังจากนั้นเคลื่อนต่ำลงจนตกลับขอบฟ้าในเวลาประมาณ 5 ทุ่มครึ่ง

ท้องฟ้าเวลาเช้ามืดมีดาวพุธ ดาวศุกร์ และดาวพฤหัสบดี อยู่ทางทิศตะวันออก เยื้องไปทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ ดาวศุกร์อยู่ในกลุ่มดาวคันชั่ง ขึ้นเหนือขอบฟ้าตั้งแต่เวลาประมาณตี 3 ครึ่ง หลังจากนั้นราวตี 5 ดาวพฤหัสบดีจะขึ้นมาอยู่เหนือขอบฟ้าในตำแหน่งใกล้เคียงกัน ดาวพฤหัสบดีอยู่ในกลุ่มดาวคนแบกงู ทางซ้ายมือของกลุ่มดาวแมงป่อง ดาวพุธขึ้นช้าที่สุดและอยู่ใกล้ขอบฟ้า ยังพอมีโอกาสสังเกตได้เมื่อใกล้เวลา 6 โมงเช้า แต่ท้องฟ้าที่สว่างขึ้นเมื่อย่ำรุ่งและตำแหน่งที่ต่ำใกล้ขอบฟ้าก็อาจทำให้สังเกตดาวพุธได้ยาก

สัปดาห์นี้เป็นครึ่งหลังของข้างแรม จันทร์เสี้ยวอยู่บนท้องฟ้าเวลาเช้ามืด วันแรกของปี 2562 หากใครตื่นแต่เช้า หรือออกไปทำบุญตักบาตรในเช้ามืดของวันขึ้นปีใหม่ จะเห็นจันทร์เสี้ยวอยู่สูงเหนือดาวศุกร์ วันที่ 2 ม.ค. ดวงจันทร์เข้าใกล้ดาวศุกร์ที่ระยะห่างเพียงหนึ่งองศา นับเป็นปรากฏการณ์ดาวเคียงเดือนที่สวยงามต้อนรับปี 2562

วันที่ 3 ม.ค. ดวงจันทร์เคลื่อนไปอยู่ใกล้ดาวพฤหัสบดีที่ระยะ 6 องศา และวันนี้จะเป็นวันที่โลกอยู่ใกล้ดวงอาทิตย์ที่สุดในรอบปี วันที่ 6 ม.ค. ดวงจันทร์เคลื่อนมาอยู่ระหว่างโลกกับดวงอาทิตย์ เกิดสุริยุปราคาบางส่วนซึ่งไม่เห็นในประเทศไทย