ทำไมพระญี่ปุ่นถึงไม่เรียกว่าเป็นพระ

ทำไมพระญี่ปุ่นถึงไม่เรียกว่าเป็นพระ และทำไมพระวินัยจึงสูญสิ้นจากญี่ปุ่น? เรื่องนี้ผมเคยเขียนไปหลายครั้ง

ในหนังสือ “ปฏิวัติเมจิ” ของผมเกริ่นเรื่องนี้ไว้คร่าวๆ ว่าในขบวนปฏิวัติ คือกลุ่มรัฐนิยม (โคกุงักกุ) มีแนวคิดเสนอให้ญี่ปุ่นมีศาสนาประจำชาติเพื่อสร้างความเป็นเอกภาพ พวกสำนักรัฐนิยมยังมีแนวคิดให้ญี่ปุ่นสลัดตัวเองจากอิทธิพลจีนและอินเดีย หันกลับไปสู่รากเหง้าเดิมของรัฐคือ ชินโต

ดังนั้น ศาสนาชินโตจึงควรเป็นศาสนาประจำชาติให้คนทั้งหลายภูมิใจกับรากเหง้าเดิม เป็นอุดมการณ์ร่วมของคนทั้งแผ่นดิน ผู้ที่เสนอแนวคิดนี้คือ ไอซาวะเซชิไซ ซึ่งพัฒนามาจากทัศนะที่ว่าศาสนาคริสต์ช่วยให้ชาวยุโรปพัฒนาขึ้นมา ญี่ปุ่นก็ควรมีศาสนาหนึ่งเดียวบ้าง (รายละเอียดอ่านได้จากหนังสือ “ปฏิวัติเมจิ”)

แนวคิดของไอซาวะบังเอิญตรงกับ Max Weber ที่ชี้ว่า ที่ยุโรปตะวันตก-เหนือพัฒนาขึ้นมาได้ เพราะมีค่านิยมศาสนาเดียวคือโปรเตสแตนต์ (ต่อมานักปรัชญาสำนักโคกุงักกุ ที่รู้เรื่อง Weber ก็หันมาสนับสนุนแนวคิดชินโตนิยมกันอย่างขันแข็ง เพราะเห็นแล้วว่ายุโรปทำสำเร็จ)

ศาสนาพุทธในยุคนั้นถูกมองว่าเกี่ยวพันกับระบอบเก่า (ระบอบโชกุน) รัฐบาลโชกุนตั้งระบบ “ดังกะ” ขึ้นมา คือผูกชุมชนเข้ากับวัด โดยให้ประชาชนและครัวเรือนขึ้นสำมะโนกับวัด ทุกคนในประเทศต้องขึ้นทะเบียนกับวัดใดวัดหนึ่ง เพื่อที่จะกำจัดศาสนาคริสต์และปกครองได้ง่ายขึ้น ทำให้วัดมีอิทธิพล
พอสมควรและร่ำรวย

ระบบนี้กำจัดศาสนาคริสต์ได้ แต่กลับหวนมาทำลายศาสนาพุทธด้วย

พอเปลี่ยนแปลงการปกครอง การทำลายพุทธศาสนาจึงเริ่มขึ้น เรียกว่า ไฮบุตสึ ฮิชากุ(ไฮบุตสึ แปลว่า ผลาญพุทธ ฮิชากุ แปลว่า ทำลายศากยมุนี) เริ่มปี 1868

มีการทำลายวัดไปถึง 4 หมื่นแห่ง จากทั้งหมดทั่วประเทศ 1 แสนแห่ง

แต่เดิมศาสนาพุทธกับชินโตอยู่ร่วมกัน คำสอนก็กลมกลืน ก็ให้แยกวัดกับศาลเจ้าออกจากกันโดยเด็ดขาด

ศาลเจ้าชินโตที่มีสัญลักษณ์พุทธศาสนาจะถูกทำลาย พระพุทธรูป รูปเคารพ คัมภีร์ ถูกเผาทำลาย

วัดบางแห่งถูกเปลี่ยนเป็นศาลเจ้าชินโต บางแห่งร้างไป บางแห่งขาดเงินสนับสนุนต้องขายศิลปวัตถุเลี้ยงตัวเอง

เป็นยุคที่ญี่ปุ่นสูญเสียโบราณวัตถุ โบราณสถาน และคัมภีร์ไปมากมาย

นอกจากนี้ ยังมีการออกกฎหมาย “กินเนื้อ” คือสั่งให้พระสงฆ์ในศาสนาพุทธเลิกฉันเจ ให้กินเนื้อสัตว์ และบังคับให้มีครอบครัว เปลี่ยนวัดเป็นองค์กรเพื่อผลกำไร วัดจึงสืบทอดกันผ่านทายาทของ “เจ้าอาวาส” และมีพระสงฆ์ลูกวัดเป็นเหมือนพนักงานบริษัท จัดพิธีแลกเงินเลี้ยงชีพ

นับแต่นั้นพระสงฆ์ในศาสนาพุทธที่ญี่ปุ่นจึงมีสภาพเดียวกับนักบวชศาสนาชินโต คือเป็นฆราวาสที่มียูนิฟอร์ม (จีวร) แล้วปฏิบัติพิธีกรรมแลกเงิน

อันที่จริงแล้ว พระวินัยในญี่ปุ่นเริ่มเสื่อมมาตั้งแต่ยุคเอโดะ แต่ยังพอมีผู้ที่รื้อฟื้นพระวินัยอย่างแข็งขัน คือนิกายชินกอน-ริตสึ แต่พอถึงยุคเมจิ ความพยายามนี้ก็ไร้ผล เพราะรัฐออกกฎหมายบังคับให้พระเป็นตาเถร

อนึ่ง แนวคิดสร้างชาติจากศาสนาชินโต ทำให้ญี่ปุ่นมีแนวโน้มเป็นชาตินิยมมากขึ้น และนำไปสู่แนวคิดจักรวรรดินิยมในที่สุด กระทั่งพระในศาสนาพุทธถูกล้างสมองจากชาตินิยมชินโตไปด้วย และสนับสนุนการรุกรานชาติอื่นอ้างว่า “เป็นภารกิจโพธิสัตว์”ในการสร้างความเจริญในเอเชีย

เป็นแนวคิดแบบ The White Man’s Burden นั่นเอง