ราชสกุลในพระบรมราชจักรีวงศ์ (84)

โดย วิมลพรรณ ปีตธวัชชัย 

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวีมีพระกตัญญุตาต่อพระบุพการีอย่างยิ่ง โดยในวันตรุษจีนของทุกปี จะโปรดให้ตั้งเครื่องบวงสรวงสังเวยพระราชทานถวายพระบุพการี อาทิ พระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์) พระชนก คุณหญิงเล็ก บุนนาค พระชนนี เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์) ท่านปู่ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) เจ้าคุณทวด เจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) ท่านตา ท้าวศรีสุนทรนาฏ (แก้ว พนมวัน ณ อยุธยา) ท่านยาย ในทุกเย็นที่ไม่มีพระภารกิจเร่งด่วนจะเสด็จพระดำเนินไปทรงสักการะอัฐิคุณหญิงเล็ก บุนนาค และพระบุพการีสายสกุลบุนนาค ที่พระเจดีย์ใหญ่และเขามอ วัดประยุรวงศาวาส เมื่อทรงว่างจากพระภารกิจจะเสด็จไปบำเพ็ญพระกุศลทักษิณานุปทานอุทิศพระราชทานแก่เจ้าพระยาอภัยภูเบศร (ชุ่ม อภัยวงศ์) และพระยาอภัยภูเบศร (เลื่อม อภัยวงศ์) ที่วัดแก้วพิจิตร จ.ปราจีนบุรี

เมื่อทรงได้รับพระราชทานพระราชมรดกบางส่วน ได้แก่ เครื่องประดับอัญมณีมีค่าก็ทรงเก็บรักษาไว้อย่างดีด้วยทรงถือว่าเป็นของสูงเหมาะสำหรับพระมหากษัตริย์และเจ้านายชั้นสูงเท่านั้น พระธิดาจึงมีเครื่องประดับอันเกี่ยวเนื่องกับสมเด็จพระบรมอัยกาธิราช สมเด็จพระอัยยิกา และสมเด็จพระบรมชนกนาถ เพื่อทรงประดับไปในพระราชพิธีและงานสำคัญต่างๆ

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี เป็นพระชนนีผู้ประเสริฐ ดังจะเห็นได้จากพระอุปนิสัยและพระอัธยาศัยงดงามของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ล้วนแล้วแต่บังเกิดด้วยพระวิริยภาพและพระปรีชาสามารถในการอบรมพระราชธิดาให้ทรงงามสมพระอิสริยศักดิ์เป็นที่เคารพเทิดทูนของมหาชนโดยทั่ว พระนางเจ้าสุวัทนาฯ มีพระอุปนิสัยร่าเริง ทรงสามารถรับสั่งกับบุคคลทุกอาชีพ ทุกวัยได้เป็นอย่างดี โปรดการเลี้ยงสุนัข โปรดการปลูกไม้ดอกไม้ใบโปรดธรรมชาติเป็นอย่างยิ่ง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช และ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ทรงยกย่องพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ 6 ในฐานะพระราชวงศ์ผู้ใหญ่ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทอยู่เป็นประจำ เช่น ในงานถวายเลี้ยงพระกระยาหารค่ำแด่สมเด็จพระราชินีนาถเอลิซาเบธที่ 2 แห่งสหราชอาณาจักร ในโอกาสเสด็จพระราชดำเนินเยือนประเทศไทยเป็นครั้งแรกในปี 2515 หรือในงานพระราชทานเลี้ยงส่วนพระองค์ในวันครบรอบราชาภิเษกสมรสด้วย

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงพอพระหฤทัยที่จะปฏิบัติพระกรณียกิจแบบไม่เปิดเผยพระองค์ คือ ทรงนิยมที่จะทำดีแบบปิดทองหลังพระ ตามพระราชนิยมในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว พระบรมราชสวามี และตามพระราชปณิธานแห่งพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่ว่า“...การทำความดีไม่จำเป็นต้องอวดใคร หรือประกาศให้ใครรู้ ให้ทำหน้าที่เพื่อหน้าที่ และถือว่าความสำเร็จในการทำหน้าที่เป็นการบำเหน็จรางวัลที่สมบูรณ์แล้ว...”

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี มีสายพระเนตรอันกว้างไกล ทรงจัดหาทุนรอนต่างๆ ไว้อย่างเพียบพร้อม ทรงซื้อเพชรพลอยที่มีค่าไว้เป็นหลักในพระชนม์ชีพ โดยเพชรพลอยที่ทรงเลือกแต่เพชรที่น้ำงาม ไม่ต้องมีขนาดใหญ่มาก ทรงสามารถนำพระราชทรัพย์จากการขายมรกตเพียงเม็ดเดียวซื้อที่ดินเพื่อสร้างวัง และมีสายพระเนตรอันกว้างไกลโดยจะทรงให้ข้าหลวงในพระตำหนักศึกษาภาษาอังกฤษ จนสามารถพูดคุยกับฝรั่งได้

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงสนับสนุนการศึกษาอย่างเต็มที่ ด้วยทรงกำพร้าพระชนนีและไม่ได้ติดต่อกับพระชนก จึงทรงไม่ได้รับการศึกษาอย่างที่ควรจะเป็น ดังนั้น เมื่อเสด็จนิวัตประเทศไทยในปี 2502 ก็ทรงสนับสนุนการศึกษาอย่างเต็มที่ โดยโปรดพระราชทานเงินเพื่อสร้างอาคารเรียน ตามโรงเรียนต่างๆ เช่น วชิราวุธวิทยาลัย และยังทรงร่วมกับพระธิดาในการสนับสนุนการศึกษาด้านอื่นๆ เช่น พระราชทานเงินสมทบสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีสร้างโรงเรียนในถิ่นทุรกันดาร พระราชทานทุนแก่นักเรียนที่เรียนดี เสด็จไปทรงวางศิลาฤกษ์และเปิดอาคารเรียนของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และมหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์ ตลอดจนการเสด็จไปทอดพระเนตรการแสดงและผลงานของนักเรียน นักศึกษาสถาบันต่างๆ และพระราชทานกำลังใจอย่างใกล้ชิด

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ทรงมีศรัทธาในบวรพุทธศาสนา ทรงศรัทธาร่วมการก่อสร้าง บูรณปฏิสังขรณ์พระอุโบสถ เสนาสนะ และพระพุทธรูป ดังเช่น ทรงบริจาคพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เพื่อสร้างม้าหมู่ชุดใหญ่ 3 ชุด พระราชทานแก่องค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก เพื่อใช้ประดิษฐานเป็นประธานในห้องประชุม อีกทั้งยังโปรดเสด็จไปทรงทอดผ้าพระกฐินส่วนพระองค์ทั้งในกรุงเทพมหานครและต่างจังหวัดทั้งใกล้และไกลทั่วทุกภาค พร้อมทั้งทรงเยี่ยมประชาชนที่มาเฝ้ารับเสด็จและพระราชทานเครื่องนุ่งห่มและยารักษาโรคแก่ผู้ยากไร้ตามหัวเมืองทั้งใกล้ไกลที่เสด็จไปทรงทอดกฐินเป็นประจำทุกปี เล่ากันว่าในเทศกาลทอดกฐิน นอกจากจะทรงเป็นผู้แทนพระองค์เชิญพระกฐินหลวงไปถวายตามพระอารามหลวงแล้วปีละ 2 วัด (เสด็จบ่อยที่วัดพระปฐมเจดีย์) ในส่วนพระองค์ทรงเลือกวัดราษฎร์ที่ยากจนและอยู่หัวเมืองไกลๆ อีก 3 วัด เพื่อเสด็จไปทอดกฐิน เล่ากันถึงวิธีการเลือกวัด
ดังกล่าวไว้ว่า จะโปรดให้คนในวังไปสำรวจหาวัดที่มีคุณสมบัติดังที่ทรงประสงค์ และเก็บข้อมูลมาเล่าถวายว่าสมควรจะได้รับพระอุปการะอย่างไร ด้านไหน ก็จะทรงช่วยเหลือให้ตรงกับความต้องการและยังประโยชน์ให้แก่พระพุทธศาสนาอย่างแท้จริง ดังที่มหาดเล็กในวังเล่าไว้ว่า“...โปรดที่จะเสด็จไปทำบุญกับวัดที่ยากจน หรือไม่ก็ไม่มีใครเหลียวแลจริงๆ...” ซึ่งประเพณีเฉพาะพระองค์นี้ตกทอดมาสู่พระราชธิดาพระองค์เดียวอย่างแนบแน่น

พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ได้เริ่มทรงงานเพื่อสาธารณประโยชน์ร่วมกับสมาคมมูลนิธิ และองค์กรการกุศลต่างๆ อาทิ ตัวอย่างงานที่ทรงจัดขึ้นและเป็นที่ประทับใจของคนจำนวนมากและเป็นที่กล่าวขวัญกันอย่างยิ่งก็คืองานเมตตาบันเทิง “รื่นฤดี” ในปี 2503 ที่เป็นงานการกุศล ซึ่งจัดขึ้นในบริเวณสวนอันสวยงามของวังรื่นฤดี สวนดังกล่าวนั้น พระนางเจ้าสุวัทนาฯ ทรงปลูกไม้ดอกพันธุ์ใหม่ๆ แปลกกว่าพันธุ์ไม้ที่เคยพบเห็นกันมาช้านานแล้ว ดังนั้นสวนดอกไม้ของพระองค์จึงมีผู้ปรารถนาจะมาชมกันมากในสมัยนั้น สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี และพระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ 6 ทรงเป็นเจ้าภาพในงานเมตตาบันเทิงดังกล่าว ซึ่งจัดขึ้นครั้งแรกในกรุงเทพมหานคร การนี้สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงพระมหากรุณาธิคุณเสด็จพระราชดำเนินมาทรงเป็นประธานในงานด้วย ในงานวันนั้นมีการแสดงดนตรีและนาฏศิลป์หลายรูปแบบ ผู้แสดงล้วนแต่เป็นบุตรหลานของผู้เป็นที่รู้จักกันดีในวงสังคม นอกจากการแสดงแล้วยังมีการออกร้านอาหาร เครื่องดื่ม และขายสินค้างานฝีมือที่จัดทำอย่างประณีต ยิ่งไปกว่านั้นในบริเวณงานยังประดับไฟฟ้าตามต้นไม้ใหญ่อย่างงดงาม ผู้มาร่วมงานต่างชื่นชมในความแปลกใหม่ของงานกลางแจ้งซึ่งไม่เคยได้เห็นมานานแล้ว การจัดงานครั้งนั้นได้รับเงินบริจาคเป็นจำนวนมาก ดังนั้น ต่อมาจึงมีหน่วยงานสาธารณกุศลต่างๆ กราบทูลขอประทานพระอนุญาตใช้วังรื่นฤดีเป็นสถานที่จัดงานในรูปแบบต่างๆ กันหลายราย เช่น งานแสดงแบบเสื้องานประกวดสักวาเพลงเรือในสระน้ำขนาดใหญ่ของวัง ฯลฯ โดยพระนางเจ้า
สุวัทนาฯ เต็มพระทัยประทานพระอนุญาต ทั้งยังทรงร่วมด้วยอย่างไม่ทรงเห็นแก่ความเหน็ดเหนื่อย ทั้งจัดงาน ทั้งเก็บดูแลภายหลังเสร็จงาน โดยเฉพาะการซ่อมแซมพื้นสนาม บำรุงต้นไม้ที่เสียหายไปบ้างในระหว่างงาน และมีหลายคราวที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ตลอดจนพระราชโอรส พระราชธิดา เช่น ทูลกระหม่อมหญิงอุบลรัตนราชกัญญา สิริวัฒนาพรรณวดี และสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร (ต่อมาคือ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร รัชกาลที่ 10) เสด็จมาทรงเป็นประธานในงานการกุศลซึ่งจัดขึ้น ณ วังรื่นฤดี แห่งนี้