สิ่งที่พบในค่ายตากสิน จันทบุรี

โดย สมาน สุดโต 

จันทบุรีเป็นเมืองประวัติศาสตร์ ในการประกาศอิสรภาพของไทยอย่างน้อยๆ ก็ 2 เรื่อง สำคัญ คือเมื่อ พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช เมื่อครั้งเป็นพระยาวชิรปราการ ยกกองกำลังจากกรุงศรีอยุธยา มายึดครองจันทบุรี โดยใช้เวลาเพียง 3 เดือนเศษเตรียมสรรพกำลังทั้งกำลังคนและอาหารและศัสตราวุธพร้อมสรรพ ได้กรีธาทัพนับได้ 5,000 คน ไปทางเรือ เพื่อทวงคืนอิสรภาพให้กรุงศรีอยุธยา ทำให้คนไทยและประเทศชาติพ้นจากบ่วงมารมาได้ด้วยความภาคภูมิถึงทุกวันนี้ (หลังจากถูกพม่าปกครอง 10 เดือน)

อีกครั้งหนึ่ง เมื่อ พ.ศ. 2436 หรือ ร.ศ. 112 สมัยรัชกาลที่ 5 เกิดพิพาทกับฝรั่งเศส ทำให้จันทบุรีตกเป็นเมืองประกันของฝรั่งเศส แต่กว่ารัฐบาลจะได้จันทบุรีกลับคืนมาใช้เวลานาน 11 ปี ต้องสูญเสียดินแดนจำนวนมาก เพื่อเป็นการแลกเปลี่ยน

ปัจจุบันสถานที่เคยเป็นค่ายสมเด็จพระเจ้าตาก ได้แก่ ค่ายตากสินจันทบุรี เป็นสถานที่ตั้งของกองพันทหารราบที่ 2 กรมทหารราบที่ 1 กองพลนาวิกโยธิน อยู่ที่บริเวณบ้านลุ่ม ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำจันทบุรี

ไกด์พาชมสถานที่ต่างๆ ที่สันนิษฐานว่าเป็นหมุดหมายการตั้งค่าย และยุทธศาสตร์การเข้ายึดเมืองจันทบุรี ที่เรียกว่าทุบหม้อข้าวทิ้ง เพื่อไปหากินในเมือง ตามข้อมูลว่าหยุดทัพที่วัดแก้ว ริมเมืองห่างจากประตูท่าช้างประมาณ 5 เส้น (200 เมตร) สั่งให้ทหารหุงหาอาหารการกินให้อิ่ม ที่เหลือให้เททิ้ง ต่อยหม้อข้าว หม้อแกงให้จงสิ้น ในเวลากลางคืนวันนี้ เราจะตีเอาเมืองจันทบุรีให้ได้ ไปหาข้าวเช้ากินในเมือง ถ้าตีมิได้ก็ให้ตายเสียด้วยกันเถิด แม่ทัพนายกองเคยเห็นอาญาสิทธิ์มาก่อนจึงไม่มีใครกล้าขัดขืน

วันที่สมเด็จพระเจ้าตากเข้ายึดจันทบุรี ตรงกับวันอาทิตย์ เดือน 7 แรม 3 ค่ำ จ.ศ. 1129 ตรงกับวันที่ 14 มิ.ย. 2310 หลังจากกรุงศรีอยุธยาแตก 2 เดือน

ส่วนวิกฤตการณ์ ร.ศ. 112 นั้น ข้อมูลที่กรมศิลป์ แจกจ่ายแก่สื่อมวลชนว่า

ใน ร.ศ. 112 หรือ พ.ศ. 2436 ฝรั่งเศสซึ่งพยายามขยายอำนาจเข้าไปในลาวและเขมร ได้ใช้กำลังบังคับและยื่นคำขาดให้ไทยยกดินแดนของลาวทางฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงกับเขมรส่วนนอก ซึ่งเคยเป็นประเทศราชของไทยให้กับฝรั่งเศส ในระหว่างที่รอคอยให้สัญญาต่างๆ มีผลบังคับใช้ ฝรั่งเศสได้ทำการยึดเมืองจันทบุรีไว้เป็นประกัน จนถึง พ.ศ. 2448 (รวมเวลา 11 ปี)

เหตุผลที่เลือกยึดเมืองจันทบุรีก็เพราะเป็นเมืองที่สำคัญทางด้านยุทธศาสตร์ เป็นจุดที่ควบคุมอ่าวสยามที่ติดต่อกับแหลมมลายูของอังกฤษเป็นทางผ่านเข้าไปยังสามจังหวัดของไทยที่มีความอุดมสมบูรณ์ที่สุดด้านทรัพยากรธรรมชาติ ได้แก่ บ่อพลอย บ่อไพลิน ในเขตเมืองพระตะบอง เสียมราฐ และศรีโสภณ นอกจากนั้นเมืองจันทบุรียังมีท่าเทียบเรือที่ปากแม่น้ำและมีอู่ต่อเรือ

การยึดจันทบุรี จึงเท่ากับยึดท่าเรืออู่ต่อเรือ และเรืออื่นๆ ไว้เป็นการตัดกำลังไทยทางอ้อมด้วย

กองทหารฝรั่งเศสได้ตั้งค่ายทหารขึ้นภายในบริเวณบ้านลุ่มหรือบริเวณที่เป็นค่ายตากสินในปัจจุบัน และที่ปากน้ำแหลมสิงห์ รวมทั้งได้สร้างสิ่งก่อสร้างอีกหลายหลัง ปัจจุบันหลักฐานร่องรอยต่างๆ ทางประวัติศาสตร์เกี่ยวกับเมืองจันทบุรีที่บ้านลุ่มยังคงปรากฏให้เห็นอยู่ภายในบริเวณค่ายตากสินจนถึงปัจจุบันนี้ ได้แก่

1.อาคารกองบัญชาการของทหารฝรั่งเศส สร้างขึ้นในสมัยที่ฝรั่งเศสเข้ายึดครองเมืองจันทบุรี ตามอนุสัญญาข้อ 6 ต่อท้ายหนังสือสัญญาระหว่างกรุงสยามและกรุงฝรั่งเศส วันที่ 3 ต.ค. ปี ค.ศ. 1893 (ร.ศ.112) เป็นอาคารทรงสี่เหลี่ยมก่ออิฐฉาบปูนเรียบ เป็นสถาปัตยกรรมตามแบบของยุโรปทั้งรูปทรงและลวดลาย

2.อาคารกองรักษาการณ์ของทหารฝรั่งเศส

3.อาคารที่พักทหารรักษาการณ์ของทหารฝรั่งเศส

4.อาคารคลังพัสดุของทหารฝรั่งเศส

5.อาคารคลังกระสุนดินดำ เป็นอาคารสี่เหลี่ยมก่ออิฐฉาบปูน ยกพื้นสูง เพื่อป้องกันน้ำท่วม มีช่องระบายลมอยู่ทั่วไป เป็นรูปแบบสถาปัตยกรรมแบบยุโรป

6.อาคารที่คุมขังทหารฝรั่งเศส (เป็นตึกก่ออิฐถือปูนชั้นเดียวสร้างแบบเดียวกับตึกแดงที่ อ.แหลมสิงห์ จ.จันทบุรี)

7.คูเนินดินบางแห่งที่ปรากฏอยู่

ดูค่ายตากสินจันทบุรี ได้ 2 บรรยากาศ 1.ความภูมิใจ เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากยึดเมืองจันท์ใช้เป็นฐานในการเข้ากอบกู้อิสรภาพให้ไทยได้สำเร็จ และ 2.ความสลดใจที่มหาอำนาจ เช่น ฝรั่งเศส พยายามทุกวิถีทาง เพื่อยึดเมืองสำคัญ เช่น จันทบุรี ไว้เป็นเมืองประกันแลกเปลี่ยนกับดินแดนที่ตนต้องการ ในที่สุดไทยต้องยกเมืองตราด ตลอดถึงประจันตคีรีเขตให้ฝรั่งเศส โดยฝรั่งเศสถอนทหารออกไปเมื่อ 12 ม.ค. 2447

การเสียดินแดนครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ทรงเสียพระราชหฤทัยเป็นอย่างยิ่ง