จินดามณี ใครรู้คือได้แก้ว ค่าแท้ควรเมือง

โดย สมาน สุดโต

วันที่สำนักหอสมุดแห่งชาติ จัดโครงการพัฒนาและส่งเสริมหอสมุดแห่งชาติเพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวิต โดยมีการบรรยายเรื่องคุณค่าหนังสือแบบเรียนไทยวันที่ 26 ก.ค. 2561 บุญเตือน ศรีวรพจน์ พูดถึงตำราเรียนไทยเล่มหนึ่งที่พูดถึงกันมากใน พ.ศ. 2561 คือ จินดามณี

หนังสือเล่มนี้ กรมศิลปากร จัดพิมพ์จำหน่าย (ปกอ่อน เล่มละ 100 บาท) จำนวน 1,000 เล่ม ปรากฏว่า 3 ปี ยังจำหน่ายไม่หมด

เมื่อละครเรื่องบุพเพสันนิวาส ออกอากาศทางช่อง 3 กลายเป็นละครฮิต มีบทพูดถึงหนังสือจินดามณี ฉบับที่พระโหราธิบดีแต่งด้วย เท่านั้นแหละหนังสือไม่พอขาย กรมศิลปากร ต้องพิมพ์เพิ่มอีกนับหมื่นเล่ม ในงานสัปดาห์หนังสือแห่งชาติ ครั้งที่ 46 และงานสัปดาห์หนังสือนานาชาติ ครั้งที่ 16 (Bangkok International Book Fair 2018) ระหว่างวันที่ 29 มี.ค.-8 เม.ย. 2561 ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์

ผู้เขียนแกะรอยความดังหนังสือนี้ หลังจากสัปดาห์หนังสือผ่านพ้นไป ทางกรมศิลปากร จัดโครงการวรรณคดีและประวัติศาสตร์สัญจร นำประชาชนผู้สนใจร่วมศึกษาเรียนรู้ประวัติศาสตร์ ภาษา วรรณกรรม และจารีตประเพณี สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ณ โบราณสถานสำคัญใน จ.พระนครศรีอยุธยา และลพบุรี เมื่อเดือน เม.ย. ผู้สนใจร่วมโครงการกันแน่นทั้งสองวัน ในวันที่ 7-8 เม.ย. 2561 จบด้วยการฟังเรื่องจินดามณี เมื่อแดดร่มลมตกที่บ้านต้อนรับแขกเมืองของเจ้าพระยาวิชาเยนทร์ ในเมืองลพบุรี

จากนั้น กรมศิลปากร โดยกลุ่มภาษาและวรรณกรรม สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ จัดโครงการเสวนา เรื่อง “เข้าใจจินดามณี” ในวันศุกร์ที่ 8 มิ.ย. 2561 เวลา 13.00-16.00 น. ณ ห้องประชุมอาคารดำรงราชานุภาพ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เพื่อให้ประชาชนทั่วไปได้เข้าใจเนื้อหาสาระความรู้และตระหนักในคุณค่าความสำคัญของหนังสือแบบเรียนไทยเรื่อง “จินดามณี” ซึ่งสันนิษฐานว่าใช้เป็นตำราการเรียนการสอนหนังสือไทยมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย สืบมาจนถึงสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น

อาจารย์บุญเตือน กล่าวว่า (คำชี้แจงในการจัดพิมพ์ โดย บุญเตือน ศรีวรพจน์ผู้อำนวยการสำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์ เรียบเรียง จินดามณี เล่ม 1 และจินดามณีฉบับใหญ่บริบูรณ์ กรมศิลปากร จัดพิมพ์ พ.ศ. 2561) หนังสือจินดามณี เป็นหนังสือที่คนทั่วไปอ่านไม่รู้เรื่อง มิใช่หนังสือหัดอ่าน หัดเขียน แต่เป็นตำราที่ผู้แต่ง ได้รวบรวมถ้อยคำที่อาจเขียนผิดง่าย จากพวกคำยาก คำที่มีเสียงพ้อง และคำที่มิใช่คำที่ใช้พูดกันตามธรรมดาสามัญ แต่เป็นคำที่ใช้ในภาษาเขียน หรือถ้อยคำที่ต้องการอธิบาย คำแปลเพิ่มเติม โดยเฉพาะอย่างยิ่งได้รวมตัวอย่างและบอกวิธีคำประพันธ์ต่างๆ ไว้ด้วย จึงสันนิษฐานว่าจินดามณีจะเป็นหนังสือเรียนสำหรับผู้ที่จะถวายตัวเข้ารับราชการ หรือเป็นตำราสำหรับผู้ที่จะฝึกหัดเป็นกวีสมัยนั้น

สรุปว่าจินดามณี เป็นชื่อของหนังสือแบบเรียน มีตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา และมีหลายฉบับ เช่น ฉบับที่พระโหราธิบดีเรียบเรียงในรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช และใช้เป็นแบบเรียนสืบเนื่องมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ ตอนต้น จินดามณี แปลว่า แก้วสารพัดนึก มีความหมายว่า ใครที่เรียนหนังสือนี้จนแตกฉานย่อมจะประสบความสำเร็จ มีชีวิตรุ่งโรจน์ ดังโคลงท้ายเรื่องบทหนึ่ง ในจินดามณีฉบับพระโหราธิบดี