เศรษฐศาสตร์ต้นไม้

โดย ดร.เดชรัต สุขกำเนิด  อาจารย์ประจำคณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

ช่วงสงกรานต์ที่ผ่านมา ผมมีโอกาสไปเยี่ยมชมรมคนรักป่า ซึ่งต่อยอดมาจากธนาคารต้นไม้ที่ ต.กำแพงเพชร อ.รัตภูมิ จ.สงขลา พี่น้องกลุ่มหนึ่งที่นี่คิดว่าการปลูกต้นไม้คือ "การออม" ในรูปแบบที่ทุกคนทำได้ และพี่น้องมีการประมาณการกันว่าแต่ละวันต้นไม้จะมีมูลค่าเพิ่มขึ้นขั้นต่ำวันละ 1 บาท/ต้น

จากตัวเลข 1 บาท/ต้น/วัน ถ้าคิดเวลา 20 ปี ต้นไม้หนึ่งต้นก็จะมีมูลค่าเพิ่มขึ้นเท่ากับ 7,300 บาท/ต้น แต่จริงๆ แล้วหากไปเทียบราคาตลาดของเนื้อไม้ที่พี่น้องขายได้ในปัจจุบัน (เช่น ไม้ตะเคียนที่มีอายุ 20 ปีขึ้นไป) ขั้นต่ำของต้นไม้ใหญ่พี่น้องที่นี่ขายคือ 1 หมื่นบาท/ต้น และค่าเฉลี่ยที่ได้คือ ประมาณ 2 หมื่นบาท/ต้น

เมื่อคิดเช่นนี้พี่น้องที่ ต.กำแพงเพชร จึงมักคุยกันว่า ออมวันละกี่บาท? ซึ่งคำว่า “ออมวันละกี่บาท” ก็หมายถึงจำนวนต้นไม้ที่แต่ละคนได้ปลูกไปแล้วนั่นเอง ซึ่งในวันที่ผมไปเยี่ยม ผมได้พบกับคนที่ออมเยอะที่สุดวันนี้ที่ผมพบคือ 2 หมื่นต้น หรือออมวันละ 2 หมื่นบาทนั่นเอง

นั่นแปลว่า ถ้าต้นไม้ของพี่น้องท่านนี้เติบโตได้ตามคาด และขายได้สัก 1 หมื่นบาท/ต้น พี่น้องท่านนี้จะมีมูลค่าของต้นไม้ทั้งหมดถึง 2 ร้อยล้านบาท (สองร้อยล้านบาท)

ปลูกต้นไม้ที่ไหน?

พี่น้องที่ ต.กำแพงเพชร จะให้ความสำคัญกับการปลูกป่าในสวนยาง เพราะมีสวนยางอยู่แล้ว และระยะปลูกของยางค่อนข้างห่าง (6 เมตร/แถว หรือ 8 เมตร/แถว) จึงแซมเข้าไปได้ไม่ยากนัก

ข้อดีของแนวคิดนี้ หากมองในมุมเศรษฐศาสตร์ คือ พี่น้อง ต.กำแพงเพชร ปลูกต้นไม้โดยไม่มีต้นทุนค่าที่ดินเลย

ปลูกต้นไม้อะไร?

ในการเลือกไม้ที่มาปลูก พี่น้องที่ ต.กำแพงเพชร มีหลักสำคัญคือ หลัก 4 จ. คือ

หนึ่ง จ. ใจชอบ หรือปลูกพืชที่เราชอบ

สอง จ. เจริญเติบโตไว พี่น้องมีการเก็บข้อมูลการเติบโตของต้นไม้ที่ปลูกในร่มยางอย่างละเอียด ต้นไม้ที่โตไวในร่มยาง ได้แก่ พะยอม ตะเคียนทอง แดง มะฮอกกานี ส่วนไม้ที่โตไม่ดีในร่มยาง เช่น ไม้พะยูง ไม้สัก

สาม จ. จำหน่ายได้ราคาดี โดยจะตั้งเกณฑ์ขั้นต่ำที่ 1 หมื่นบาท/ต้น ไม้ที่โตไวแต่ขายไม่ได้ราคา เช่น กระถินเทพา พี่น้องจะไม่ปลูกเลย

และสี่ จ. จัดหา (ต้นกล้า/เมล็ดพันธุ์) ได้ง่าย โดยเฉพาะได้ฟรี หรือหากต้องซื้อพี่น้องก็จะตั้งเกณฑ์ไว้ไม่ให้แพงกว่า 25 บาท/ต้น

ปลูกต้นไม้เท่าไร?

โดยเฉลี่ยพี่น้อง ต.กำแพงเพชร จะปลูกในอัตราเท่ากับต้นยางพาราคือ 70 ต้น/ไร่ หรือหากคิดเป็นมูลค่าต้นไม้ใหญ่เมื่อครบ 20 ปีก็จะประมาณ 7 แสนบาท/ไร่

นอกจากนี้ ยังปลูกพืชอย่างอื่นแซมเข้าอีกด้วย เช่น พริกไทย โดยไม่ต้องปักเสา แต่ให้เลื้อยไปตามต้นไม้ที่ปลูกแทน รวมถึงไม้ขนาดเล็กที่เป็นสมุนไพร เช่น ต้นปลาไหลเผือก หรือผักเหลียง เป็นต้น

ปลูกแล้วจะขายอย่างไร?

พี่น้องมองว่า อนาคตหากสามารถแปรรูปไม้ได้เอง จะได้ราคาดีกว่าขาย เป็นต้น ตอนนี้จึงออมเงินกันเพิ่มเติมเดือนละ 100 บาท/คน เพื่อเตรียมการลงทุนเลื่อยไม้หรือทำเฟอร์นิเจอร์ในอีก 15 ปีข้างหน้า

พี่น้องบอกว่า การปลูกต้นไม้เป็นสินค้าที่ปลูกมีอำนาจต่อรอง เพราะหากไม่ได้ราคาที่ต้องการก็ไม่ขายก็ได้ เพราะเก็บไว้ต่อก็ไม่เสียต้นทุนอะไร แถมยังมีมูลค่าเพิ่มขึ้นอีกด้วย เรียกว่า No barriers to exit หรือไม่มีอุปสรรคในการออกจากตลาด (ถ้าไม่เป็นธรรม) จริงๆ

แล้วคนไม่มีที่ดินทำกินจะทำอย่างไร?

พี่น้องชมรมคนรักป่า พร้อมช่วยคนที่ไม่มีที่ดินปลูกต้นไม้ในที่ดินของรัฐ เพื่อเป็นเงินออมให้กับเขา โดยไม่ต้องโอนสิทธิในที่ดินมาให้คนปลูก (ที่ดินยังเป็นของรัฐบาลโดยสมบูรณ์) พี่น้องขอแต่ต้นไม้ที่จะตัดมาครึ่งหนึ่งหลังครบ 20-30 ปี และต้นไม้ที่เหลืออีกครึ่งหนึ่งจะเป็นของรัฐ เพื่อเป็นป่าต่อไป

เพราะฉะนั้นหากคิดตามสูตรของพี่น้อง ต.กำแพงเพชร ถ้าเรามีพื้นที่ให้คนปลูกต้นไม้คนละประมาณ 1 ไร่ ก็น่าจะมีหลักประกันเงินออมตอนเกษียณประมาณ 3-4 แสนบาท/คน

สำหรับประเทศไทย การหาพื้นที่ปลูกป่า 65 ล้านไร่ คงไม่ใช่เรื่องยาก (ประมาณ 20% ของพื้นที่ทั้งประเทศ) และถ้าทำได้จริงเราก็จะมีป่า 65 ล้านไร่ พร้อมกับสวัสดิการสำหรับคน 65 ล้านคนไปด้วยในตัว

เศรษฐศาสตร์ต้นไม้ของพี่น้อง ต.กำแพงเพชร ช่างน่าสนใจจริงๆ