บ้านป่าคา

โดย ถาวร หลีกภัย

บ้านป่าคาอยู่ในเขต อ.ลี้ จ.ลำพูน ที่นี่เมื่อประมาณ 50 ปีก่อน เคยเป็นที่ตั้งของหน่วยสำรวจลิกไนต์ ของกรมทรัพยากรธรณี เป็นจุดรวมพลของข้าราชการและลูกจ้างจากกองช่าง กองรังวัด และกองเศรษฐธรณีวิทยา เพื่อภารกิจในการสำรวจแหล่งถ่านหินที่นี่ที่เรียกกันว่า หน่วยสำรวจลิกไนต์บ้านป่าคา

วิธีการสำรวจ มีทั้งการเจาะสำรวจด้วยเครื่องเจาะแบบโรตารี และขุดหลุมสำรวจขนาดใหญ่ เพื่อจะได้ข้อมูลเรื่องปริมาณสำรองและเรื่องคุณภาพของแหล่งถ่านหินที่พอเชื่อถือได้

ผมได้มาทำงานที่บ้านป่าคาในปลายปี 2508 โดยได้พักร่วมห้องกับนายช่างอาจ ชนะ ผมได้เรียนรู้หินในยุคเทอร์เชียรี (Tertiary) จากหินที่ถูกขุดและมาเทกองอยู่ใกล้หลุมสำรวจเมื่อลองใช้ค้อนธรณีเคาะดู จะเป็นหินดินดานเนื้ออ่อน หินจะแตกง่ายตามชั้นของมัน บ่งบอกสภาพความเป็นหนองบึงเมื่อหลายสิบล้านปีก่อนการเปลี่ยนแปลงของเปลือกโลก ทำให้ตะกอนพืชที่สะสมในหนองน้ำกลายเป็นถ่านหิน และตะกอนดินก็เป็นหินดินดาน

ถ่านหินแบ่งตาม Rank พอเป็นสังเขปได้ดังนี้

1.พีต (Peat) เป็นถ่านหินที่แปรสภาพจากพืชและยังมีซากพืชเหลืออยู่

2.ลิกไนต์ (Lignite) มีซากพืชเหลืออยู่บ้าง มีสีน้ำตาล จึงเรียกว่า ถ่านหินสีน้ำตาล

3.ซับบิทูมินัส (Sub- Bituminous) เป็นสีน้ำตาลเข้มถึงดำ เนื้ออ่อนและแข็ง แตกร่วน ผิวด้านและมันวาว

4.บิทูมินัส (Bituminous) เป็นตะกอนสีน้ำตาลดำ-ดำ เนื้อแน่น มันวาว

5.แอนทราไซต์ (Antracite) มีสีดำ มันวาว รอยแตกเป็นแบบก้นหอย

ค่าความร้อนและเปอร์เซ็นต์ของคาร์บอน จะเพิ่มตาม Rank

ผลการสำรวจของกรมทรัพยา กรธรณี ถ่านหินที่นี่ควรจะเรียกซับบิทูมินัส และมีชั้นถ่านหิน 2 ชั้น โดยเฉลี่ยชั้นละ 7 เมตร ระยะห่างระหว่างชั้นถ่านทั้งสองประมาณ 20 เมตร นอกจากนี้ยังพบหินน้ำมันบนถ่านหินทั้งสองชั้นด้วย

หลังจากกรมทรัพยากรธรณีได้ทำการสำรวจแหล่งถ่านหินบ้านป่าคาแล้ว ใน พ.ศ. 2511 รัฐบาลได้อนุมัติให้สำนักงานพลังงานแห่งชาติเข้า รับผิดชอบดำเนินการผลิตถ่านหินที่นี่ เพื่อป้อนโรงงานบ่มใบยาสูบ

ในเวลาต่อมา บริษัท ลานนาลิกไนต์ รับช่วงประทานบัตรการทำเหมืองจากสำนักงานพลังงานแห่งชาติ

แคมป์บ้านป่าคา ในปี 2508 คึกคักด้วยผู้คนมากหน้าหลายตา ส่วนใหญ่ก็อยู่ในวัยหนุ่ม หัวหน้าหน่วยสำรวจคือ นายช่างจรัญ อจลภูติ สังกัดกองเศรษฐธรณีวิทยา นายช่างตั้งค่ายมวย ถ้าจำไม่ผิดชื่อ "ลูกลิกไนต์" นักมวยก็คัดจากคนที่ทำงานในแคมป์ คนหนึ่งเป็นช่างเจาะที่ต้องใช้แรงกายในชีวิตประจำวันอยู่แล้ว และช่างคนนี้ยังเล่นกล้ามตามแฟชั่นคนหนุ่มเมืองไทยในยุคนั้น ช่างคนนี้จึงมีกล้ามเนื้อสวยงามเป็นนักกล้ามประจำแคมป์ทีเดียว

เมื่อถึงเวลามีงานประจำปีที่หน้า อ.ลี้ ในงานมีเวทีชกมวยด้วย ผมเป็นคนหนึ่งอยู่ในกองเชียร์ลูกลิกไนต์ เมื่อนักมวยขึ้นเวที เห็นได้ชัดว่าฝ่ายเราเป็นต่อเรื่องรูปร่างที่มีกล้ามเนื้อน่าเกรงขาม คู่ชก ผอมบางมาไกลจาก จ.เชียงใหม่ อย่าลืมว่ารถราที่มีน้อยและถนนหนทางที่ไม่สะดวกในยุคนั้น อ.ลี้ กับ จ.เชียงใหม่ ใช่ว่าจะมากันได้ง่ายๆ อย่างในปัจจุบันนี้

ผลการชกไม่เป็นไปตามแรงเชียร์ ฝ่ายเราชกลมมากกว่าชกคน ผลจึงแพ้ไปตามระเบียบ

การได้มาทำงานที่บ้านป่าคา ผมรู้สึกเหมือนกลับคืนสู่ธรรมชาติ แคมป์ของเราทำจากไม้ไผ่ หลังคามุงด้วยใบตองตึง เช่นเดียวกับบ้านของชาวบ้านที่นี่

ชาวบ้านเป็นกะเหรี่ยง แต่ที่นี่เรียกยาง ยางรักสงบจึงเลือกที่ตั้งหมู่บ้านไกลผู้คน มาอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ

ผมมักจะดูยางเดินผ่านหน้าแคมป์อยู่เสมอ ได้รับคำบอกเล่าว่า ยางสาวถ้ายังโสด เธอจะอยู่ในชุดขาว ตั้งแต่เด็กจนเป็นสาว และจะเปลี่ยนไปก็ต่อเมื่อเธอมีครอบครัวแล้ว

ที่น่าทึ่งสำหรับคนต่างถิ่นอย่างผม สาวยางข้ามน้ำได้โดยเสื้อผ้าไม่เปียก ผมเห็นเธอเดินลุยไปในน้ำ แล้วค่อยๆ ยกกระโปรงขึ้นตามระดับน้ำ ช่างกลม กลืนกับธรรมชาติเสียจริงๆ