ผาสำนึกตน

โดย นาม ไร้นาม เครือข่ายพุทธิกา http://www.budnet.org

กระบี่เย้ยยุทธจักร นิยายกำลังภายในเรื่องดังของกิมย้ง สถานที่หนึ่งเรียกว่า ผาสำนึกตน เป็นที่ที่มีบทบาท และเป็นฉากสำคัญฉากหนึ่งของเรื่อง ตั้งอยู่ที่สำนักหัวซาน เป็นสถานที่ที่เอาไว้ส่งศิษย์ที่ทำความผิดขึ้นมารับโทษ เหมือนการจองจำ และใช้เวลานั้นสำหรับการฝึกฝน ใคร่ครวญขัดเกลาตนเอง ในเรื่องก็มีเพียงเหล็งฮู้ชงเท่านั้นที่ถูกทำโทษให้มาอยู่ผาสำนึกตนตั้งแต่ต้นๆ ของเรื่อง แต่เราคงไม่มาว่ากันถึงเนื้อหาของนิยาย เพราะผู้คนส่วนใหญ่คงรู้เนื้อเรื่องนิยายเรื่องดังนี้อยู่แล้ว

หนังเรื่องหนึ่งเล่าเรื่องหลวงจีนจากวัด เส้าหลินที่เคยกระทำความผิด นัยว่าลงมือแรงเกินไปกับนักบวชเต๋าจากบู๊ตึ๊งขณะประลอง ท่านลงมือหนักไปด้วยความโกรธ ทำให้นักพรตต้องบาดเจ็บสาหัส ดังนั้นท่านจึงเดินทางไปอเมริกา ทำงานล้างจานในร้านอาหาร ใช้ชีวิตในห้องเช่าเล็กๆ อย่างอัตคัดคนเดียวเงียบๆ ใช้เวลาส่วนหนึ่งเพื่อฝึกฝนตนเอง และใคร่ครวญขัดเกลาตนเอง

สองเรื่องนี้เนื้อหาคล้ายกันตรงที่ว่า เราควรจะต้องมีพื้นที่สำหรับการฝึกฝนขัดเกลาตนเอง อาจดูคล้ายเหมือนการถูกลงโทษ แต่ทั้งหมดนั้นก็เพื่อให้พื้นที่ ให้เวลากับตัวเอง แก้ไขบางเรื่องในชีวิต แน่นอนว่าเรื่องที่ผ่านไปแล้วเราเปลี่ยนแปลงแก้ไขมันไม่ได้ นั่นก็เป็นเรื่องที่เข้าใจได้อยู่แล้ว แต่การขัดเกลา การเรียนรู้ ฝึกฝน ใคร่ครวญ ก็เพื่อให้เราได้เกิดสำนึก และไม่ทำให้เกิดความผิดพลาดอย่างนั้นขึ้นอีก

ในชีวิต ในช่วงชีวิตของเรา สั้นบ้างยาวบ้าง ไม่ว่าเราจะเป็นใคร ยศศักดิ์ฐานะเช่นไร ก็ต้องเคยทำความผิดพลาดมากมายในชีวิต ทั้งที่อาจจะไม่ได้ตั้งใจ หรือกระทั่งตั้งใจ เพื่อสนองตอบต่อความต้องการบางอย่าง บางเรื่องเราก็อาจจะรู้สึกเสียใจ ละอายใจ รู้สึกผิด ที่ทำสิ่งนั้นๆ ลงไป ส่วนใหญ่เราก็มักจะจบอยู่แค่นั้นหรือไม่ หยุดอยู่แค่ว่าเรารู้สึกผิดแล้ว เราเสียใจแล้ว บางครั้งเราก็กล่าวคำขอโทษไปแล้ว แล้วเราก็มักจะพบว่าเรื่องที่เรารู้สึกเสียใจส่วนใหญ่นั้นมันก็คุกรุ่นอยู่ในใจเราไม่นาน สักพักชีวิตเราก็เคลื่อนไป เราก็จะไม่มีเวลามานึกถึงทบทวนมันนัก จากนั้นไม่นาน เราก็อาจทำผิดในเรื่องเดิมขึ้นอีก อันนี้ว่ากันเฉพาะเรื่องที่เราไม่ได้ตั้งใจ ส่วนเรื่องที่เราตั้งใจทำ ด้วยความโกรธ ความโลภ ความหลงนั้น ยังไงซะมันก็มักเกิดขึ้นในชีวิตเรา ตราบที่เรายังเป็นปุถุชนอยู่ และไม่ว่าเราจะตรายี่ห้อตัวเองว่าเราเป็นคนดีแค่ไหนก็ตาม

ในสังคมพุทธศาสนาแบบไทย เรามีเทศกาลเข้าพรรษา ซึ่งคนส่วนหนึ่งก็ได้ถือเอาช่วงเวลานี้เป็นช่วงของการเปลี่ยนแปลงบางอย่างในตัวเอง ที่คนพูดถึงและทำกันมากก็คืองดเหล้าเข้าพรรษา นั่นก็ว่าไป ถึงแม้ว่าการงดเหล้าเข้าพรรษา สำหรับบางคนจะงดมันด้วยความทรมานนับวันรอให้ถึงวันออกพรรษา ข้อดีก็อาจจะได้หยุดดื่ม แต่มันยังไม่ช่วยลดความอยากลงไปได้เลย

บางคนก็อาจจะสมาทานอื่นๆ นั่นก็ว่าไปของแต่ละคน หลวงจีนเส้าหลินจากหนังที่ว่ามาตอนต้นนั้น ท่านไปอเมริกา เหมือนกับการขึ้นผาสำนึกตน ท่านทำงานล้างจาน ลดสิ่งที่ท่านอยากทำ นัยหนึ่งเพื่อเป็นการลงโทษต่อความผิดพลาดของตน นัยหนึ่งก็เพื่อขัดเกลาจิตใจ ต่อสู้กับกิเลสของตน ดังนั้นเอง นอกจากช่วงเวลาเข้าพรรษาตามรูปแบบ เราก็อาจจะมีช่วงเวลาอื่นๆ สถานที่อื่นๆ ที่เราอาจสมมติมันขึ้นมา เพื่อกำหนดให้มันเป็นขอบเขตของผาสำนึกตน กำหนดกิจกรรม กำหนดรูปแบบการใช้ชีวิต สมาทานบางเรื่อง เพื่อทำโทษ ฝึกฝน และเรียนรู้

สิ่งที่เราแสวงหา คือภาวะของการเปลี่ยนแปลงที่แท้ บางเรื่องเราอาจจะงดในบางช่วงเวลา แต่บางเรื่อง เราอาจต้องยอมรับว่าในชีวิตของเราอาจไม่ใช่เพียงแค่งด หรือลดละ บางอย่างนั้นควรจะแก้ไขเปลี่ยนแปลงมันอย่างแท้จริง นั่นว่ากันถึงว่า หากเราต้องการยกระดับการเรียนรู้ของจิตวิญญาณตน การเริ่มต้น การกำหนดช่วงเวลา หรือกำหนดสถานที่ นั่นก็ช่วยได้มาก หากเราไปอยู่ในสถานที่ที่เราไม่คุ้นเคย นั่นก็น่าจะเป็นเรื่องง่ายกว่าที่เรายังอยู่ในสถานที่เดิม เช่น อาจจะเป็นที่บ้านเรา การอยู่ในพื้นที่ของเราเอง มันง่ายที่จิตใจจะปล่อยปละละเลยต่อหลักปฏิบัติได้ง่าย และหลงตามใจตัวเองได้ง่าย แต่ถ้าเป็นสถานที่อื่นที่เราไม่คุ้นเคยแล้ว เราย่อมใช้ชีวิตอย่างไม่สะดวกสบายนัก และถ้าเราต้องการเรียนรู้จริงๆ เราก็ไม่ควรอยู่อย่างสุขสบายเกินไป เพราะนั่นจะทำให้เราขาดความกระตือรือร้นที่จะเปลี่ยน ที่จะแก้ไข การถือเอาช่วงเวลาเข้าพรรษา หรือช่วงเวลาสำคัญอื่นทางศาสนาอื่นๆ หรือวันสำคัญๆ ของเราเอง นั่นก็เป็นเรื่องน่าสนใจไม่น้อย ทั้งหมดทั้งปวงของผาสำนึกตน ก็คือการออกไปจากความคุ้นชินเดิม เพื่อการเรียนรู้ ใคร่ครวญและขัดเกลาตนเอง

ก๊วยเจ๋งตั้งชื่อให้กับลูกชายของเอี้ยคังว่า เอี้ยก้วย และตั้งชื่อรองว่า เก้ยจือ เอี้ยเป็นแซ่ ก้วย แปลว่า ผิดพลาด เก้ยจือ แปลว่า แก้ไขด้วยตั้งใจให้รวมความกันว่า ผิด แล้วรู้จักแก้ไข ประมาณนั้น ดั่งว่าไม่มีใครที่ไม่เคยผิดพลาด สิ่งที่สำคัญก็คือการแก้ไขนั่นเอง

หากเราปรารถนารูปแบบบางอย่างเพื่อสร้างการเรียนรู้ และเปลี่ยนแปลงตนเอง ผาสำนึกตนเป็นรูปแบบหนึ่งที่อาจนำการเปลี่ยนแปลงมาสู่เรา