พระเจ้าอโศกไม่ได้ส่งพระโสณุตตระมาแผ่นดินทอง

โดย กรกิจ ดิษฐาน

โดยเหตุที่ผมกำลังค้นเรื่องสุวรรณภูมิ จึงต้องศึกษาเรื่องพระโสณะ-พระอุตตระ ในฐานที่พระเถระทั้งสองทำให้สุวรรณภูมิปรากฏในประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา โดยเป็นคณะสมณทูตที่เดินทางมายังดินแดนนี้เพื่อประกาศพุทธธรรม พร้อมกับสมณทูตคณะอื่นๆ ที่เดินทางไปยังแว่นแคว้นต่างๆ โดยรอบชมพูทวีป

แต่มีปัญหาอย่างหนึ่งที่คนส่วนใหญ่ไม่ทันสังเกต คือ เรามักเชื่อกันว่าพระเจ้าอโศกมหาราชทรงส่งพระโสณะ-พระอุตตระ มาสุวรรณภูมิ (และส่งรูปอื่นๆ ไปยังแคว้นต่างๆ) ทำให้มีคนเถียงว่าเรื่องนี้เป็นตำนานไร้หลักฐาน เพราะจารึกพระเจ้าอโศกไม่มีชื่อพระโสณะ-พระอุตตระ หรือแม้แต่คำว่าสุวรรณภูมิก็ไม่ปรากฏ

ก็แหงละสิครับ เพราะเจ้าอโศกไม่ได้ส่งคณะสมณทูตมายังสุวรรณภูมิ จึงไม่มีบันทึกอะไรไว้ทั้งสิ้นที่โยงไปถึงพระองค์ การยกเรื่องจารึกพระเจ้าอโศกมาเถียงกับเรื่องสุวรรณภูมิจึงไม่ถูกที่ถูกทางนัก

ย้ำนะครับว่า มายาคติที่ฝังหัวเรา คือ พระเจ้าอโศกส่งสมณทูตมาสุวรรณภูมิ แต่จริงๆ แล้ว “ท่านไม่ได้ส่งใครมา”

ผมไม่เข้าใจว่าทำไมตำราต่างๆ ถึงได้อ้างว่าพระเจ้าอโศกส่งคณะสมณทูตทั้งๆ ที่ไม่มีหลักฐานเลย หรือว่าผู้เขียนเหล่านั้นไม่ได้อ่านตำราปฐมภูมิ ได้แต่อ้างต่อๆ กันมา?

ในเมื่อพระเจ้าธรรมาโสกไม่ได้ทรงส่งมา แล้วใครเล่าที่ส่งพระเถระมาประกาศพระศาสนา?

แท้จริงแล้ว ผู้ที่ส่งพระโสณะ-พระอุตตระมายังสุวรรณภูมิ คือ พระโมคคัลลีบุตรติสสมหาเถระ ประธานสังคายนาครั้งที่ 3 หลักฐานแรกที่เอ่ยถึงเรื่องนี้คือทีปวงศ์ (พงศาวดารลังกาทวีป) แต่เอ่ยโดยสังเขป แล้วมาขยายความอย่างพิสดารในมหาวงศ์ (พงศาวดารใหญ่ของลังกา) จากนั้นเล่าต่อในสมันตปาสาทิกา ในท่วงทำนองเดียวกัน

เนื้อความในมหาวงศ์กล่าวไว้ชัดว่า พระโมคคัลลีบุตรติสสมหาเถระชำระพระศาสนาแล้ว พิจารณาดูแล้วว่าพระศาสนาจะไปเจริญที่ปัจจันตชนบท (ดินแดนไกลโพ้น) ในอนาคตกาล จึงส่งพรหมเถระเจ้าทั้งหลายไป

ตัวบทในมหาวงศ์มีดังนี้

เถโร โมคฺคลิปุตฺโต โส, ชินสาสน โชตโก;

นิฏฺฐาเปตฺวาน สํคีติํ, เปกฺขมาโน อนาคตํฯ

สาสนสฺส ปติฏฺฐานํ, ปจฺจนฺเตสุ อเวกฺขยิ;

เปเสสิ กตฺติเก มาเส, เตเต เถเร ตหิํ ตหิํฯ

จะเห็นชัดว่าคือพระโมคคัลลีบุตรติสสมหาเถระที่ส่งคณะสมณทูตไปยังทิศต่างๆ และถ้าว่ากันโดยสถานะแล้ว แม้พระเจ้าอโศกทรงเป็นเจ้าภาพการสังคายนาครั้งที่ 3 แต่มิได้หมายความว่าจะทรงมีอำนาจสั่งพระสงฆ์ให้ไปไหนต่อไหนได้ เพราะทางธรรมนั้นอยู่เหนือทางโลก พระด้วยกันเองเท่านั้นที่สั่งพระด้วยกันได้

นอกจากนี้ จารึกอโศกก็ไม่ได้ระบุตรงๆ ว่าทรงส่งสมณะทูตไปไหน เพียงแต่บอกว่า “พระธรรมไปพิชิตดินแดนนั้นแล้ว” โดยเฉพาะในแคว้นโยนก คือ กรีกแคว้นต่างๆ จากคันธาระถึงเอเธนส์ จารึกเอ่ยถึงธรรมที่แพร่ไปทางตะวันตกเป็นพิเศษ ไม่เห็นเอ่ยถึงทางตะวันออกเลย (ใครพบข้อมูลโปรดแจ้งด้วย ผมอาจพลาดในเรื่องนี้)

อีกข้อคือ คนสงสัยว่าส่งไปทีละรูปสองรูปจะไปบวชใครได้? คำตอบก็อยู่ในมหาวงศ์นั่นแล้ว ท่านกล่าวว่า “พระมหาเถระเจ้าทั้งปวงเมื่อไปนั้น 5 รูปทั้งพระองค์” (ปญฺจ เถเร อเปสยิ) คือส่งไป 5 รูป พอจะทำสังฆกรรมบวชลูกหลานคนท้องถิ่นได้

เป็นอันว่าพระเจ้าอโศกไม่ได้ส่งพระโสณะ-อุตตระมาสุวรรณภูมิ (และอาจรวมถึงดินแดนอื่นๆ ด้วย) ปัญหาต่อไป คือ เรื่องในมหาวงศ์เชื่อถือได้แค่ไหน? และสุวรรณภูมิอยู่ที่ไหน? และใครบ้างที่อ้างตัวเป็นทายาทสุวรรณภูมิ?

เรื่องนี้ค่อยว่ากันอีกยก

ป.ล. ใครสนใจตำนานทางศาสนา ผมแนะให้อ่านตอนท้ายของนานาเทสปสาโท (ทฺวาทสม ปริจฺเฉท) ของมหาวงศ์ ท่านจะพบว่าเรื่องพระโสณะ-อุตตระ ช่างคล้ายกับตำนานเรื่องหลวงปู่เทพโลกอุดรอย่างน่าพิศวง รวมเรื่องตำนานคณะสงฆ์ 5 รูปด้วย ตำนานเหล่านี้เป็นที่เล่าขานกันในหมู่ชาวพุทธสายหนึ่งที่เชื่อกันว่าหลวงปู่เทพโลกอุดรมีความเกี่ยวข้องกับพระโสณะ-อุตตระ

คาถาท้ายบทที่ 12 ของมหาวงศ์ มีอยู่ว่า

มหาชนสฺสาปิ ชินสฺส กฑฺฒนํ;

วิหาย ปตฺตํ อมตํ สุขมฺปิเต;

กริํสุ โลกสฺส หิตํ ตหิํ ตหิํ;

ภเวยฺย โย โลกหิเต ปมาทวาติฯ

ใครแปลออกแล้วทราบความนัยผมอนุโมทนาด้วย แต่ใครยังไม่ทราบโปรดรอไปก่อน เดี๋ยวสัปดาห์หน้าผมจะมาเล่าต่อ