บุโรพุทโธ มณฑลสอนธรรม

วันที่ 2 ของคณะอาจารย์ยุพา อร่ามกุล ในการเยือนประเทศอินโดนีเซีย คือเดินทางสู่มหาเจดีย์บุโรพุทโธในตอนบ่ายวันที่ 15 ก.ย. 2560 หลังจากบูชาวิหารพุทธเมนดุท และห่มผ้าพระธาตุในวัดพุทธเมนดุทพุทธศาสนวงศ์ เสร็จเรียบร้อย

ที่เลือกเวลาบ่ายเพราะอากาศไม่ร้อน คณะทัวร์ 70 กว่าชีวิตใช้ทางลัดไปยังบุโรพุทโธ โดยผ่านโรงแรมมโนฮารา ที่รับประทานอาหารกลางวัน เพราะโรงแรมกับโบราณสถานใกล้เคียงกัน ถ้าไปตามทางปกติ ต้องเดินหลายกิโลเมตร (ลูกทัวร์คนหนึ่งลงจากมหาเจดีย์บุโรพุทโธ ผิดทิศผิดเส้นทาง กว่าจะเดินมาถึงโรงแรมมโนฮาราได้ ลมเกือบจับเพราะไกลมาก) ที่เขาห้ามรถมาจอดใกล้ จึงต้องเดินไกล เพื่อป้องกันไอเสียจากรถยนต์ที่อาจทำอันตรายโบราณสถาน

ข้อมูลท่องเที่ยวอินโดนีเซียว่า บุโรพุทโธเป็นพุทธวิหารที่ใหญ่ที่สุดในโลก สร้างขึ้นในราวศตวรรษที่ 8-9 โดยราชวงศ์ไศเลนทร ที่นับถือพุทธ มหายานออกแบบและสร้างขึ้นในแบบของตัวเอง ไม่เหมือนใคร ปัจจุบันได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกจากองค์การยูเนสโก

บริษัท อิรวดี ทราเวล อินเตอร์เนชั่นแนล ที่บริหารจัดการกรุ๊ปทัวร์ ให้ข้อมูลว่า การสร้างบุโรพุทโธ ใช้หินภูเขาไฟกว่า 1 ล้านก้อน กินเนื้อที่ประมาณ 5.5 ลูกบาศก์เมตร ใช้แรงงานมหาศาล ใช้เวลาก่อสร้างกว่า 30 ปี แต่ก็ถูกทิ้งให้จมอยู่ใต้เถ้าถ่านของภูเขาไฟ Merapi หลังจากใช้งานไม่ถึง 200 ปี เมื่ออำนาจของอาณาจักรต้องอพยพไปอยู่ชวาตะวันออก (ยังไม่ทราบเหตุผลว่าทำไมต้องอพยพ)

บุโรพุทโธ ถูกค้นพบและการบูรณะได้เริ่มเมื่อต้นศตวรรษที่ 20 ช่วงที่ดัตช์ปกครองในปี 1985 ได้รับความเสียหายอย่างหนักจากการกระทำของกลุ่มต่อต้านซูฮาร์โต (ประธานาธิบดีคนที่ 2) ต่อมาจึงได้รับการบูรณะอีกครั้ง

ลักษณะการก่อสร้างบุโรพุทโธ ไม่เหมือนที่อื่น หินแต่ละก้อนจะถูกเรียงซ้อนกันขึ้นไปเป็นชั้นๆ รูปทรงคล้ายพีระมิด มีทั้งหมด 9 ชั้น ชั้นที่ 1-6 เป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ส่วนชั้นที่ 7-9 เป็นรูปวงกลม ที่แวดล้อมยอดสถูป ที่มีขนาดใหญ่

เมื่อมองจากท้องฟ้า (Bird’s Eye View จะเห็นบุโรพุทโธ เหมือนดอกบัวขนาดใหญ่ที่กำลังบานลอยอยู่กลางทะเลสาป

ข้อมูลนำชมของโรงแรมมโนฮารา ที่ตั้งใกล้กับพุทธสถานนี้ ระบุว่าใช้หิน andesite 5.5 หมื่นตารางเมตร สูง 35 เมตร คลุมพื้นที่ 118 ตารางเมตร ประกอบด้วยภาพนูนต่ำ 2,672 ภาพ มีพระพุทธรูป 504 องค์ ขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลก ปี 1991 (พ.ศ. 2534)

พร้อมทั้งให้เหตุผลในการสร้างว่า เป็นไปตามทฤษฎีความเชื่อเรื่อง จักรวาลของพุทธศาสนา ซึ่งแบ่งออกเป็น 3 โซน ได้แก่ ชั้นที่ 1 คือ กามธาตุ (คือ การเวียนว่ายตายเกิดในชั้นกามภพ)  ชั้นที่ 2 ได้แก่ รูปธาตุ (คือ ได้ภูมิธรรมสู่ชั้นรูปภพ) และชั้นที่ 3 คือ อรูปธาตุ (ได้ภูมิธรรมเข้าสู่ชั้นอรูปภพ หรือชั้นนิพพาน หรือสุญญตา)

หนังสือประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 54 ซึ่งเป็นพระบรมราชาธิบายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 คราวเสด็จประพาสชวา พ.ศ. 2439 ว่า มีพระพุทธรูป 505 องค์ แยกเป็นในซุ้มคูหาเรือนแก้ว ชั้นที่ 1 ด้านละ 26 องค์ รวม 104  ชั้นที่ 2 ด้านละ 24 องค์ รวม 96 องค์ ชั้นที่ 3 ด้านละ 22 รวม 88 องค์ ชั้นที่ 4 ด้านละ 18 องค์ รวม 72 องค์ ชั้นที่ 5 ด้านละ 18 องค์ รวม 72 องค์ รวมพระพุทธุรูปในซุ้มคูหาเรือนแก้ว 432 องค์

ชั้นที่ 6 พระเจดีย์ครอบวงรอบ 32 องค์ ชั้นที่ 7 มี 24 องค์ ชั้นที่ 8 มี 16 องค์ ชั้นที่ 9 พระเจดีย์ใหญ่ 1 องค์ รวม 505 องค์

ทรวดทรงสัณฐานเป็นพระอินเดียประกอบด้วยปางต่างๆ คือ ยกพระหัตถ์ป้องกัน 2 ข้าง ปาง 1 มารวิชัยปาง 1 ปางมารวิชัยแต่หงายพระหัตถ์ปาง 1 ยกพระหัตถ์อย่างพระคันธารราษฎร์ ปาง 1

ส่วนข้อมูลจากไกด์บุ๊กอินโดนีเซียว่า บุโรพุทโธเปรียบเหมือนศูนย์กลางของจักรวาล แบ่งได้เป็น 3 ชั้น คือ ฐานของเจดีย์ประกอบด้วยขั้นบันไดใหญ่ 4 ขั้น รอบๆ เป็นรูปสามเหลี่ยม กำแพงรอบฐาน 160 ภาพ อยู่ในส่วนกามธาตุ หรือขั้นที่มนุษย์ยังผูกพันอย่างใกล้ชิดกับความสุขทางโลกและถูกครอบงำด้วยกิเลส ตัณหา

ส่วนที่ 2 คือ ส่วนบนของฐานที่มีขั้นบันไดรูปกลม ฐาน 6 ขั้น ที่มีรูปสลักนูนต่ำเกือบ 1,400 ภาพ ที่แสดงพุทธประวัติถือเป็นขั้นรูปธาตุ หรือขั้นที่มนุษย์หลุดพ้นจากกิเลสทางโลกมาได้บางส่วน

และส่วนที่ 3 คือฐานกลมที่มีเจดีย์เล็กๆ 3 ชั้น ล้อมรอบสถูปองค์ใหญ่ที่สุด หมายถึงจักรวาล คือขั้นอรูปธาตุ ที่มนุษย์ไม่ผูกพันกับทางโลกอีกต่อไป

ในชั้นอรูปธาตุนี้สร้างเป็นชาลารูปวงกลม 3 ชั้น มีเจดีย์ทรงระฆัง โปร่งฉลุลายเป็นช่องสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัดเรียงรายโดยรอบชั้นบนสุดเป็นฐานวงกลมใหญ่ของเจดีย์องค์ประธานตั้งอยู่กึ่งกลางของสถูป

 ด้วยลักษณะดังนี้จึงมีการตีความว่า บุโรพุทโธนี้เป็นการจำลองลักษณะเขาพระสุเมรุ ตามปรัชญาทางศาสนาที่ว่าพื้นฐานเจดีย์คือ โลกมนุษย์ที่ยังเต็มไปด้วยกิเลสตัณหา ส่วนยอดสูงสุดคือ ชั้นสรวงสวรรค์หรือนิพพานในคติความเชื่อของศาสนาพุทธ

พวกเราในฐานะชาวพุทธไปถึงสถานที่สำคัญเช่นนี้ก็ต้องสวดมนต์และดื่มด่ำกับความศรัทธาอันแรงกล้าของกษัตริย์ชาวพุทธ ที่มีพระราชดำริสร้างสิ่งใดก็ล้วนแต่มีความหมายให้รำลึกถึงหลักธรรมคำสอนขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทั้งสิ้น เช่น บุโรพุทโธ นี้คือสิ่งมหัศจรรย์ ที่พระมหากษัตริย์ อัญเชิญพระธรรมคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามารวมไว้ในที่เดียวกัน บอกแนวปฏิบัติตั้งแต่ขั้นต้นจนถึงขั้นสุดท้ายคือพระนิพพาน สาธุ