จิตอาสาใครๆ ก็เป็นได้

โดย พรทิพย์ ฝนหว่านไฟ เครือข่ายพุทธิกา http://www.budnet.org

จิตอาสากลายเป็นกระแสที่อยู่ในความสนใจและเป็นที่กล่าวขวัญถึงอย่างคุ้นหูในยุคนี้

ถ้าย้อนกลับไปเมื่อปลายปี 2547 ในคราวที่เหตุการณ์สึนามิได้พรากชีวิตผู้คนในเมืองไทยไปหลายพันคน แต่ขณะเดียวกันมันได้จุดประกายงานจิตอาสาขึ้นในสังคมไทยด้วย

และเมื่อช่วงงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพในหลวงรัชกาลที่ 9 ถ้าไม่มีเหล่าจิตอาสาจากทุกภาคส่วน มาร่วมแรงร่วมใจคงจะเป็นงานหนักของภาครัฐเป็นแน่แท้

ข้าพเจ้ามีโอกาสได้ทำงานเกี่ยวเนื่องกับเรื่องจิตอาสาในกิจกรรม "ฉลาดทำบุญ" ด้วยการเชิญชวนผู้คนในสังคมมาทำบุญในทัศนะใหม่ด้วยการทำงานเป็นจิตอาสา ซึ่งเป็นเพียงหนึ่งวิธีของการทำบุญตามหลักบุญกิริยาวัตถุ 10

คำถามที่พบบ่อยๆ คือ อยากไปเป็นจิตอาสาจัง ต้องเตรียมตัวอย่างไร? แล้วเราจะรู้ได้อย่างไรว่าที่ไหนต้องการจิตอาสาบ้าง? ทำแล้วได้อะไร?

ในหนังสือคู่มือ "ฉลาดทำบุญด้วยจิตอาสา" ได้บอกวิธีการเตรียมความพร้อมทั้งด้านร่างกายและจิตใจสำหรับคนที่อยากจะเป็นจิตอาสา เรามาดูกันว่าต้องทำอย่างไรบ้าง

เตรียมการก่อนไปทำบุญด้วยจิตอาสา เริ่มจากสำรวจข้างในและสำรวจข้างนอกตัวเอง

สำรวจข้างในด้วยการถามใจตัวเองว่า ทำไมเราถึงจะไปทำงานอาสานี้? และเรามีความสนใจในงานอาสาลักษณะไหน? การค้นหาความตั้งใจ ซึ่งก็คือเจตนา และหาความสนใจ หรือฉันทะ เป็นส่วนสำคัญไม่น้อยไปกว่าการลงแรง ทั้งสองอย่างนี้เป็นแหล่งพลังใจให้เราทำงานได้ดี แม้จะมีอุปสรรคระหว่างการทำงาน

สำรวจข้างนอก นอกเหนือจากเจตนาและฉันทะที่ดีแล้ว สุขภาพร่างกายก็มีส่วนสำคัญ สุขภาพที่สมบูรณ์แข็งแรงทั้งกายและใจทำให้การออกไปทำงานของเราไม่กลายเป็นภาระผู้อื่น ถ้าเป็นงานที่เรามีความถนัดหรือพอมีทักษะบ้าง ก็จะเป็นประโยชน์และช่วยให้งานมีประสิทธิภาพขึ้น

ก่อนออกไปทำงาน วางความเห็นความคาดหวังของเราให้เหมาะ เพราะงานอาสามีลักษณะพิเศษ อาจเป็นงานที่วุ่นวาย ไม่มีลำดับขั้นตอนชัดเจน อุปกรณ์พื้นที่ทำงานไม่พอเพียง การเตรียมความคาดหวังให้สอดคล้องกับความเป็นจริง มีทัศนคติที่เอาการช่วยเหลือเป็นที่ตั้ง ไม่เพ่งเล็งข้อด้อยหรือจุดบกพร่อง ย่อมเป็นการเตรียมพร้อมทางใจที่ดีและช่วยในการทำงาน

ข้อต่อมา รักษาศีลรักษาสัจจะ คือการทำตัวให้เป็นปกติด้วยการตรงต่อเวลานัดหมาย ศึกษาข้อมูลและรายละเอียดเอาไว้ล่วงหน้า ทั้งการเดินทาง ข้าวของที่ต้องเตรียมไปเอง แต่งกายให้รัดกุม รวมทั้งประเมินเงื่อนไข ข้อจำกัดของตัวเอง จะลดภาระของคนจัดงานอาสา และทำให้เราดูแลตัวเองได้ดี และอย่าลืมแจ้งคนที่บ้านไว้ด้วยว่าจะไปไหน ทำอะไร และนัดแนะว่าจะติดต่อกันได้อย่างไร

เมื่อถึงหน้างานอาสา ฟังคนจัดงานก่อนว่างานนี้มีเป้าหมายอะไร ปัญหาที่เรากำลังจะช่วยกันแก้ไขคืออะไร เกี่ยวพันถึงใครที่ต้องการความช่วยเหลือ-แบบไหน ยิ่งเข้าใจความ ซับซ้อนของปัญหา จะยิ่งมองเห็นว่าต้องทำงานอย่างไรให้เกิดประโยชน์

ถ้าไปทำงานอาสาในพื้นที่ไม่คุ้นเคย ขอให้ตระหนักถึงวัฒนธรรมความเชื่อของชุมชนท้องถิ่นที่ต่างจากเรา ควรฟังคำแนะนำจาก ผู้จัดงานถึงแนวทางการพูดจาหรือวางตัว เพื่อจะได้ทำงานโดยเคารพกัน ทั้งในหมู่อาสาสมัครและเคารพต่อผู้รับความช่วยเหลือจากเรา

พร้อมให้ข้อมูลของเราแก่ผู้จัดงานหากถูกร้องขอ เพื่อเป็นประโยชน์ในการจัดสรรคนตามสถานการณ์ของงานและเป็นประโยชน์ต่อฐานข้อมูลอาสาสมัครด้วย

เลือกงานให้เหมาะสมกับตนเอง โดยประเมินกำลัง ทักษะ และเวลาที่เรามี ถ้าหากได้ใช้ทักษะตามความถนัดของเราก็จะเป็นประโยชน์มาก แต่ถ้าได้ทำสิ่งที่ไม่ถนัด ให้ถือเป็นโอกาสหัดวางใจ ขอให้นึกถึงความตั้งใจหรือเจตนา และฉันทะหรือความสนใจที่เรามีให้แก่งานอาสา

ระหว่างทำงานอาสา ทำความเข้าใจ ขั้นตอนและวิธีการในการทำงาน ถ้าพบปัญหา มีข้อสงสัย รีบบอกให้คนจัดงานรู้ทันที ไม่พึงทึกทักจัดการเอง

ให้การทำงานอาสาเป็นการฝึกตน หนักนิดเบาหน่อยให้อภัยกัน การมีมิตรภาพและ ความสามัคคีเท่ากับงานสำเร็จ เมื่อเราได้ลงมือทำงาน จะพบความไม่ถูกใจ ความหงุดหงิดที่เกิดจากการทำงาน ยิ่งงานเร่งด่วนยิ่งกระทบกระทั่งกันได้ง่าย ขอให้มีท่าทีที่ดีต่อเรื่องนี้ เพราะสิ่งสำคัญคือการได้ทำงานเพื่อช่วยเหลือคนอื่น จิตอาสาคือการขัดเกลาตัวเอง และละทิ้งอัตตาตน บรรดาความไม่ถูกใจ ความหงุดหงิดนี่แหละ เป็นสิ่งที่จะพาให้เราได้ลดละตัวกูของกู

สุดท้ายคือ ดูแลสุขภาพกายใจตัวเองให้ดี ให้เราทำงานได้อย่างเบิกบานและงานสำเร็จ เราดูแลตัวเองเพื่อให้สามารถดูแลคนอื่นต่อได้ และไม่เป็นภาระเบียดเบียนใคร

เมื่อเสร็จงาน ใช้เวลาทบทวนตัวเองว่า เราได้ทำเพื่อสิ่งที่เราตั้งใจไว้แต่แรกแล้วหรือไม่ มีอะไรประทับใจบ้าง และอาจถามตัวเองด้วยว่าได้เรียนรู้อะไร มีอะไรที่ครั้งหน้าจะทำให้ได้ดีกว่านี้ หรือแม้กระทั่งข้อเสนอแนะ หรือข้อสังเกตต่างๆ ที่มีต่องานที่ได้ทำมา

การใช้ปัญญาพิจารณาตรวจสอบงานที่ได้ทำไป ตรงกับแนวคิดอิทธิบาท 4 ซึ่งเป็นคุณธรรมสำคัญที่นำไปสู่ความสำเร็จแห่งผลที่มุ่งหมาย

เหมือนซับซ้อนด้วยหลักคิดและขั้นตอนที่ดูซับซ้อนน่าวุ่นวาย แต่ความเป็นจริงคือ จิตอาสาใครๆ ก็เป็นได้ ทว่าอาจไม่ทุกคนที่เป็นจิตอาสาแล้วได้ความเบิกบานกลับบ้าน และงานสำเร็จอย่างสมหวัง หากไม่ตระหนักและระมัดระวังกับการสำรวจข้างนอกและข้างในของตน