เปิดเสรีก๊าซหุงต้ม การเมืองเป็นเรื่องสำคัญ

พรายพล คุ้มทรัพย์

ประเทศไทยนำเข้าก๊าซปิโตรเลียมเหลว หรือก๊าซหุงต้ม (Liquefied petroleum gas หรือ LPG) มาใช้เป็นครั้งแรกในปี 2499 เพื่อใช้ในครัวเรือนแทนการใช้ถ่านฟืนในการหุงต้ม ต่อมาเมื่อมีการผลิตก๊าซธรรมชาติในอ่าวไทย จึงมีการใช้ LPG เพื่อวัตถุประสงค์ที่หลากหลายมากขึ้น คือ เป็นเชื้อเพลิงในรถยนต์ เป็นเชื้อเพลิงในโรงงานอุตสาหกรรม เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมปิโตรเคมี เป็นวัตถุดิบและเชื้อเพลิงในโรงกลั่นน้ำมัน

ในปัจจุบันกว่าครึ่งหนึ่งของ LPG ทั้งหมดที่ใช้ผลิตมาจากโรง แยกก๊าซธรรมชาติของ ปตท. ประมาณ 30% ได้มาจากโรงกลั่นน้ำมัน และที่เหลืออีกประมาณ 10% เป็นการนำเข้า

ปตท.เป็นผู้นำในตลาด LPG คือมียอดขายมากกว่า 1 ใน 3 ปตท.เป็นเจ้าของโรงแยกก๊าซและเป็นผู้ถือหุ้นรายใหญ่ในโรงกลั่นน้ำมันอีก 4 แห่ง คุมการผลิตกว่าครึ่งหนึ่ง เป็นเจ้าของคลังก๊าซเกือบทั้งหมดและมีโรงบรรจุก๊าซมากที่สุด ปตท. มีอำนาจผูกขาดตลาด LPG สูง

รัฐบาลใช้นโยบายควบคุมราคาขายปลีก LPG มาตั้งแต่ปี 2522 ทุกครั้งที่ก๊าซตลาดโลกสูง รัฐบาลจะปรับราคา ณ โรงกลั่น แต่ปรับราคาขายปลีกน้อยที่สุด โดยใช้กองทุนน้ำมันฯ เป็นเครื่องมือคุมราคาขายปลีกให้ต่ำ ค่าการตลาดปรับน้อยมาก หลายครั้งกองทุนน้ำมันฯ ติดลบ

การคุมราคาขายปลีก LPG ไว้ในระดับที่ต่ำ ด้านบวก คือ ช่วยค่าครองชีพต่ำโดยเฉพาะอาหาร ลดปัญหาการตัดไม้ทำลายป่าทำฟืน

ส่วนด้านลบ ราคาขายปลีก LPG ที่ค่อนข้างต่ำมาโดยตลอดเมื่อเทียบกับเชื้อเพลิงอื่น

lทำให้การใช้ LPG สูงขึ้นทุกประเภทการใช้ ที่เพิ่มมากที่สุดคือ เชื้อเพลิงในรถยนต์สิ้นเปลืองไม่คุ้มค่าทางเศรษฐกิจ

lทำให้ฐานะการเงินของกองทุนน้ำมันฯ เลวร้ายลง มีส่วนทำให้ฐานะการคลังอ่อนแอ

lสร้างแรงจูงใจให้ลักลอบส่ง LPG จากไทยไปประเทศเพื่อนบ้าน

ค่าการตลาดที่ต่ำเกินไปทำให้บริการที่เกี่ยวกับการจำหน่าย LPG มีคุณภาพที่ด้อยลง ในอดีตเคยมี "ปัญหาถังขาว" คือการใช้ถังก๊าซข้ามยี่ห้อ ไม่ได้มาตรฐาน บรรจุไม่ครบ

ในอดีตมีความพยายามจะยกเลิกควบคุมราคา LPG และหาทางลอยตัวราคาเต็มรูปแบบตั้งแต่ปี 2540 แต่ดูเหมือนว่าข้อจำกัดทางการเมือง ช่วงครึ่งหลังปี 2557 ราคาน้ำมันในตลาดโลกเริ่มลดลงอย่างมาก จึงเปิดโอกาสให้รัฐบาล คสช.ปรับโครงสร้างราคาน้ำมัน ปรับราคาต่างๆ ของ LPG ตามหลัก 3 ประการ คือ 1.ราคาที่ผู้ขายก๊าซได้รับควรสะท้อนต้นทุนแท้จริง 2.ยกเลิกการอุดหนุนราคาขายปลีกก๊าซทุกประเภทการ ใช้ ยกเว้นก๊าซหุงต้มผู้มีรายได้น้อย และ 3.กำหนดราคาขายปลีกเพียงราคาเดียวสำหรับการใช้ทุกประเภท (ก่อนหน้านี้มีสามราคา คือ ก๊าซ ที่ใช้หุงต้ม ก๊าซอุตสาหกรรม และก๊าซรถยนต์ ยังไม่รวมก๊าซสำหรับ ผู้มีรายได้น้อย)

ในการปรับปรุงโรงแยกก๊าซได้รับราคา LPG ตามต้นทุนการผลิต ซึ่งต้นปี 2558 อยู่ที่ประมาณ 500 ดอลลาร์สหรัฐ/ตัน โรงกลั่นน้ำมันได้รับราคา LPG ตามต้นทุนค่าเสียโอกาสในการส่งออก คือราคา CP ลบด้วย 20 ดอลลาร์/ตัน (CP เป็นราคาประกาศของเปโตรมิน ที่ซาอุดิอาระเบียถือเป็นราคาตลาดโลก เดือน ม.ค. 2558 อยู่ที่ 443 ดอลลาร์/ตัน) และก๊าซนำเข้าได้รับราคาตามต้นทุนนำเข้า คือราคา CP รวมค่าขนส่ง (ซึ่งในขณะนั้นกำหนดเป็น 85 ดอลลาร์/ตัน)

"ราคาซื้อตั้งต้น" คำนวณได้จากการเฉลี่ยของราคาที่โรงแยกก๊าซ โรงกลั่นน้ำมัน และผู้นำเข้าก๊าซได้รับตามรายละเอียดข้างต้น เป็นการเฉลี่ยถ่วงน้ำหนักและเมื่อเอาราคาซื้อตั้งต้นไปรวมกับภาษีต่างๆ กองทุนน้ำมันฯ และค่าการตลาดแล้ว ก็จะได้ราคาขายปลีก LPG สำหรับการใช้ทุกประเภท ซึ่งเดือน ม.ค. 2558 อยู่ที่ 24.16 บาท/กิโลกรัม

ตั้งแต่เดือน ส.ค. กระทรวงพลังงานเริ่มเปิดเสรีธุรกิจ LPG ทั้งระบบ โดยขั้นแรกเสรีเฉพาะการนำเข้า แต่ยังคงราคาที่โรงกลั่นน้ำมันและที่โรงแยกก๊าซ และยกเลิกการชดเชยส่วนต่างราคาจากการนำเข้า รวมทั้งยกเลิกระบบโควตาการนำเข้า และให้ส่งออกก๊าซได้ภายใต้การควบคุมของกรมธุรกิจพลังงาน

ในขั้นตอนสุดท้ายของการเปิดเสรีมีแผนจะยกเลิกการควบคุมราคาและปริมาณของทุกแหล่งผลิตและจัดหา เปิดเสรีการนำเข้าและส่งออกโดยสมบูรณ์ รวมทั้งยกเลิกการประกาศราคาก๊าซ ณ โรงกลั่นและราคาขายส่ง ณ คลังก๊าซ โดยจะดำเนินการเมื่อตลาดมีความพร้อมด้านการแข่งขันอย่างเพียงพอ

โดยหลักการแล้วการเปิดเสรีให้มีการแข่งขันมากขึ้น เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพเป็นเรื่องที่ควรส่งเสริม เพราะหากทำได้จริง (บวกกับการกำกับดูแลที่ดี) ก็จะนำไปสู่ราคาและกำไรที่เหมาะสมและเป็นธรรม สินค้าที่มีมาตรฐานและคุณภาพเป็นที่น่าพอใจและความมั่นคงด้าน Supply

ในทางปฏิบัติการเพิ่มการแข่งขันอย่างจริงจังคงเกิดขึ้นได้ไม่ง่ายนัก เพราะ ปตท.คือผู้เล่นที่มีอิทธิพล รัฐบาลคงต้องออกแรงลดบทบาท ปตท.

แต่ที่น่าจะเป็นอุปสรรคที่สำคัญที่สุดในอนาคต คือ การแทรกแซงของฝ่ายการเมือง ในยามที่ราคาตลาดโลกพุ่งสูงขึ้น ผู้บริโภคซื้อก๊าซแพงและเริ่มบ่นบริษัทน้ำมันเอาเปรียบผู้บริโภค เปิดโอกาสให้ผู้มีอำนาจการเมืองเข้ามาแทรก เพื่อ "หาคะแนนนิยม" โดยอาจใช้กองทุนน้ำมันฯ ตรึงราคาและอาจใช้ ปตท.เป็นเครื่องมือบีบค่าการตลาดเหมือนในอดีต

ฟังดูเหมือนมองโลกแง่ร้ายเกินไป และผมหวังเป็นอย่างยิ่งว่าผมคงมองโลกและเมืองไทยในแง่ร้ายเกินไปจริงๆ n