ภูเตศวรหัวโขน งานประดิษฐ์เงินแสน ตัวแทนความเป็นไทย

โดย...นิธิ ท้วมประถม

ใครจะเชื่อ หัวโขนเศียรเล็กๆ ขนาดเท่าแก้วน้ำ จะสามารถสร้างรายได้ให้กับคนคนหนึงได้อย่างเป็นกอบเป็นกำ รวมถึงยังสร้างอาชีพให้กับคนอื่นๆ อีกกว่า 10 ชีวิตได้อย่างสบายๆ เลยทีเดียว

ไม่น่าเชื่อว่าที่ อ.อัมพวา จ.สมุทรสงคราม แหล่งท่องเที่ยวลักษณะวิถีชีวิตชุมชนที่แสนโด่งดังของเมืองไทย นอกจากขนมไทย ผลไม้แสนอร่อย ตลาดน้ำอันลือชื่อแล้ว ยังจะมีผู้ผลิตงานศิลปหัตถกรรมชั้นสูงอย่างหัวโขนซุกซ่อนอยู่ด้วย

 

ภูเตศวร หัวโขน คือที่มาของการเดินทางมาทำรายการในครั้งนี้ของผมและทีมงานครับ

ยุทธศักดิ์ ศิริสวัสดิ์ หรือคุณยุทธ เจ้าของหัวโขนที่แสนจะงดงาม ถึงขนาดที่สามารถนำไปวางขายได้ในดิวตีฟรี นารายณ์ภัณฑ์ ในราคาชิ้นละเกือบแสนบาท บอกถึงที่มาที่ไปของการทำหัวโขนว่า กว่าจะมาประสบความสำเร็จเป็นที่รู้จักทั่วโลกขนาดนี้ ต้องฝ่าฟันอุปสรรคไม่น้อยทีเดียว

จากจุดเริ่มต้นที่คุณยุทธนั้นมีใจรักในศิลปะหัวโขนเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว ทำให้อยากเรียนรู้วิธีการทำหัวโขนอย่างถูกต้องว่าเป็นอย่างไร เพราะในช่วงแรกคุณยุทธได้ไหว้วานให้เพื่อนที่เรียนช่างศิลป์ทำหัวโขนให้เพื่อนำไปเก็บสะสม ปรากฏว่าต้องใช้เวลารอเป็นแรมเดือนกว่าจะได้หัวโขนมาครอบครอง

เมื่อเป็นเช่นนั้นก็เลยอยากเรียนวิธีการทำหัวโขนว่าทำไมถึงใช้เวลาทำนานมาก และหาซื้อยากมากอีกด้วย ซึ่งก็พอดีที่วิทยาลัยในวังเปิดหลักสูตรการทำหัวโขนขึ้น ทำให้คุณยุทธตัดสินใจสมัครเรียนทันที ทั้งๆ ที่ไม่มีพื้นฐานการเรียนศิลปะ

“ผมไม่มีพื้นฐานด้านศิลปะ แต่ใจรักที่จะทำหัวโขน ทำให้การฝึกฝนต่างๆ นั้นกลายเป็นการทำด้วยใจรัก ไม่ได้เกิดจากการฝืนใจทำ ผมนั่งเขียนลายไทย ลายหน้าหัวโขนได้เป็นวันๆ เพราะชอบ”

ศิลปะการทำหัวโขนนั้น คุณยุทธ บอกว่าเป็นการรวมสุดยอดช่างสิบหมู่มาไว้ในศิลปะชิ้นนี้ เพราะหัวโขน 1 เศียร ต้องใช้ยอดฝีมือแขนงต่างๆ มาช่วยกันถึงจะได้หัวโขน 1 เศียร หรือหากคนทำหัวโขน 1 เศียนได้ด้วยตัวคนเดียว นั่นหมายความว่าคนคนนั้นคือสุดยอดช่างสิบหมู่เลยทีเดียว

สำหรับหัวโขน 1 เศียรนั้นต้องประกอบไปด้วย ช่างปั้น ช่างหล่อทำพิมพ์ ช่างติดกระดาษ ช่างกลึง (ทำชฎา) ช่างประดับลวดลายเครื่องศิราภรณ์ ช่างปิดทอง ช่างเขียนหน้า ช่างมุกสำหรับทำเขี้ยว ทำฟัน ช่างประดับพลอยติดกระจก

คุณยุทธ บอกว่า หัวโขนภูเตศวรนั้นประดิษฐ์ขึ้นตามแบบแผนโบราณ โดยวัตถุดิบที่ใช้ทำหัวโขนนั้นทำจากกระดาษสา เขี้ยว ฟัน ทำจากเปลือกหอยมุก ทองก็ใช้ทองแท้ 100% เครื่องประดับก็ใช้คริสตัลเป็นวัตถุดิบ ซึ่งกว่าจะเสร็จแต่ละเศียรใช้เวลาทำอย่างน้อย 15 วัน แต่หากการทำเริ่มตั้งแต่การปั้นแบบหัวโขน ก็ต้องใช้เวลาอย่างน้อย 4-5 เดือนทีเดียว

หลังจากจบหลักสูตรการเรียนที่วิทยาลัยในวังแล้ว ต้องถือว่าอยู่ในช่วงร้อนวิชา ทำให้คุณยุทธตัดสินใจที่จะรวบรวมน้องๆ อีก 2 คน ทำหัวโขนขายทันที เพราะมั่นใจว่าหัวโขนที่จะทำนั้นละเอียดกว่า สวยกว่าหัวโขนที่ทำขายๆ กันอยู่อย่างแน่นอน โดยหัวโขนขนาดแรกที่ทำขายคือขนาดเล็ก ซึ่งย่อเล็กลงมาจากหัวโขนขนาดใช้งานจริงลงมาครึ่งหนึ่ง เพื่อให้ลูกค้าสามารถนำไปตั้งโชว์ได้

และด้วยความมุ่งมั่นอยากให้ลูกค้าได้หัวโขนที่มีคุณภาพ ทำให้คุณยุทธทำหัวโขนแบบเต็มที่ ทำตามแบบโบราณทุกอย่าง โดยไม่คำนึงถึงต้นทุนในการทำ โดยทำเสร็จแล้วค่อยมาคิดว่าจะขายเท่าไหร่

“ผมไม่เอาต้นทุนเป็นตัวตั้ง แต่เอามาตรฐานเป็นตัวตั้ง ทำเสร็จแล้วค่อยมาดูว่าต้องขายเท่าไหร่ ซึ่งตอนนั้นทำออกมาแล้วสรุปว่าราคาหัวละ 1,800 บาท ขณะที่หัวโขนในตลาดจตุจักรนั่นขายกันที่หัวละ 300-500 บาทเท่านั้น แต่วัตถุดิบต่างกัน”

 

ส่วนสถานที่ขายนั้น แน่นอนว่าต้องหาที่ที่มีนักท่องเที่ยวต่างชาติเดินไปมามากที่สุด และสุดท้ายก็สรุปที่ตลาดนัดจตุจักร แต่เชื่อหรือไม่ว่า คุณยุทธวางหัวโขนขายอยู่ 1 ปี ขายไม่ได้เลยสักเศียร ต้องเปลี่ยนจากขายหัวโขนเป็นขายต้นไม้มาจ่ายค่าเช่าที่

“ท้อใจจนอยากจะเลิกอยู่แล้ว ตอนนั้นรู้แล้วว่าทำไมไม่มีใครทำหัวโขนสวยๆ ดีๆ ออกมาขาย เพราะมันขายไม่ได้”

แต่ด้วยโชคหรือชะตาลิขิตก็ไม่ทราบได้ ทางวิทยาลัยในวังได้ชวนให้คุณยุทธไปออกงานนิทรรศการเกี่ยวกับความเป็นไทยที่ห้างสยามดิสคัฟเวอรี่ โดยให้คุณยุทธทำหัวโขนโชว์ให้กับนักท่องเที่ยวดู ซึ่งปรากฏว่าระยะเวลาจัดงาน 7 วัน คุณยุทธมียอดสั่งซื้อหัวโขนมากถึง 1,000 เศียร

และนั่นคือจุดพลิกผันของภูเตศวรหัวโขนให้กลับขึ้นมายืนได้อีกครั้ง กับแนวคิดที่ผุดขึ้นมาว่า สินค้าที่ดีต้องวางให้เหมาะกับตลาด หากวางสินค้าผิดตลาดแล้ว จะอย่างไรก็ตามไม่ประสบความสำเร็จอย่างแน่นอน

ปัจจุบันภูเตศวรหัวโขนนั้นถูกนำไปวางขายตามห้างสรรพสินค้าชั้นนำ ที่เจาะกลุ่มนักท่องเที่ยวต่างชาติกระเป๋าหนักๆ ให้ซื้อเป็นสินค้าที่ระลึก เพราะหัวโขนแต่ละเศียรนั้นราคาต่ำสุดก็ 3,500 บาทแล้วครับ จะไม่ให้แพงขนาดนี้ได้อย่างไร เพราะผมนั่งดูขั้นตอนการทำต้องยอมรับว่าละเอียดจริงๆ

แถมวัตถุดิบก็แพงเหลือเกิน อย่างหัวโขนเศียรเล็ก หรือขนาดจิ๋วที่เล็กกว่ากำปั้นของผม ต้องใช้ทองคำเปลวที่เป็นทองคำบริสุทธ์ 100% ปิดชฎา ปิดมงกุฎหัวโขน แค่มูลค่าทองคำเปลวก็ 1,500 บาทต่อหัวแล้วครับ ส่วนฟัน เขี้ยว หรืองาของหัวโขนที่เป็นหน้ายักษ์นั้นก็ใช้เปลือกหอยมุกไฟที่กิโลกรัมละ 3,500 บาทแล้ว

ภูเตศวรหัวโขนนั้นมี 4 ขนาด ขนาดใหญ่สุด คือ ขนาดใช้งานจริง แล้วก็ขนาดใหญ่ กลาง และจิ๋ว ตามความต้องการของลูกค้า ซึ่งสนนราคาก็จะไล่ไปตั้งแต่ 3,500 6,700 8,500 และ 6-8 หมื่นบาท สำหรับไซส์ใช้งานจริง

นอกจากนี้ ยังแตกยอดจากหัวโขนมาเป็นงานปั้นลอยตัว เป็นงานปั้นทั้งตัวแขนขา เสื้อผ้า เครื่องประดับออกมาเพื่อขายให้กับนักท่องเที่ยวที่ชอบอีกด้วย

เรียกว่าตั้งแต่ผมมานั่งดูกรรมวิธีการผลิตหัวโขนแล้วต้องขอยกนิ้วให้เลยครับว่าละเอียดลออ งามตาจริงๆ เห็นแล้วก็อดภูมิใจกับความเป็นไทยที่ได้รับการสืบทอดได้อย่างสมบูรณ์แบบ โดยที่ไม่ได้คำนึงถึงกำไร แต่คำนึงถึงความเป็นไทยเป็นหลัก ที่อยากให้ผู้ที่ซื้อหัวโขนไปได้สัมผัสกับความเป็นไทยอย่างแท้จริง

เมื่อทุกอย่างทำด้วยใจ กำไรที่ได้กลับคืนมาคือความภูมิใจของคนไทยทั้งชาติ ไม่ใช่แค่ของคุณยุทธ

สนใจติดต่อ ภูเตศวรหัวโขน ได้ที่โทรศัพท์หมายเลข 08-1775-4118, 08-6036-9701