ถนนหนังสือกับวัฒนธรรมการอ่านที่ไซ่ง่อน

โดย... ผศ.มรกตวงศ์ ภูมิพลับ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

แม้ว่าสังคมเวียดนามจะมีวัฒนธรรมที่ให้ความสำคัญกับการอ่านและเขียนมาตั้งแต่อดีต แต่ก็เช่นเดียวกับที่อื่น เทคโนโลยีและวิถีการดำเนินชีวิตที่เปลี่ยนไปของชาวเวียดนาม ส่งผลให้เกิดวิกฤตการอ่าน โดยเฉพาะในกลุ่มคนรุ่นใหม่ รัฐบาลเวียดนามพบว่าในปี 2015 ชาวเวียดนามมีอัตราการอ่านหนังสือลดลงอย่างต่อเนื่องตั้งแต่เริ่มสำรวจในปี 2010 โดยสถิติครั้งหลังสุดแต่ละคนอ่านหนังสือ 1.2 เล่ม/ปี

ตั้งแต่ปี 2014 รัฐบาลเวียดนามกำหนดให้วันที่ 21 เม.ย.ของทุกปีเป็น “วันอ่านหนังสือแห่งชาติ” ด้วยเหตุที่วันนี้เป็นวันคล้ายวันที่หนังสือ “เส้นทางปฏิวัติ (Duong Cach Menh)” ที่เขียนโดยโฮจิมินห์ อันเป็นหมุดหมายสำคัญของขบวนการคอมมิวนิสต์เวียดนาม ได้รับการตีพิมพ์ครั้งแรกในปี 1927 หมุดหมายสำคัญคือการอุทิศถนนสายหนึ่งที่นครโฮจิมินห์ให้เป็น “ถนนหนังสือ” (Duong Sach) อย่างเป็นทางการเริ่มตั้งแต่ปี 2016 ถนนเส้นนี้เดิมชื่อถนนเหงวียนวันบิ่งห์ (Nguyen Van Binh)

กระแสตอบรับที่ดีจากผู้อ่านทำให้ทางการทำถนนหนังสือที่กรุงฮานอยในปี 2017 ก่อนจะขยายไปยังเมืองสำคัญ เช่น เว้และหวุงเต่า ในปี 2018 ในบรรดาถนนหนังสือที่เกิดขึ้น ถนนหนังสือในไซ่ง่อนถือว่าประสบความสำเร็จที่สุด ดูได้จากครึ่งแรกของปี 2018 ร้านบนถนนสายนี้ขายหนังสือได้ 3.86 แสนเล่ม เพิ่มขึ้น 5% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปี 2017 ในปี 2017 มียอดขายบนถนนสายนี้ 39.51 พันล้านด่อง และมีผู้มาเดินบนถนนหนังสือ 2.4 ล้านคน

ถนนหนังสือไม่เพียงแต่ส่งเสริมวัฒนธรรมการอ่านให้แก่ชาวเวียดนาม เพราะมีสำนักพิมพ์ต่างๆ มาตั้งซุ้มขายหนังสือหลายสิบสำนักพิมพ์ มีหนังสือหลากประเภท ทั้งวิชาการ วรรณกรรม นิยาย ซึ่งขายในราคาที่เป็นมิตรกับผู้อ่าน แต่ยังกลายเป็นสถานที่ท่องเที่ยวที่ดึงดูดเอานักท่องเที่ยวเข้ามาซื้อหนังสือ ถ่ายรูป รวมทั้งนั่งพักผ่อนหย่อนใจอีกด้วย เพราะตั้งอยู่ใจกลางเมืองที่ใกล้กับไปรษณีย์กลางและโบสถ์ Notre Dame หากไปเยือนถนนหนังสือจะพบภาพที่หลายครอบครัวพาลูกมาซื้อหนังสือ โดยให้เหตุผลว่าต้องการปลูกฝังการรักการอ่านให้ลูกๆ และยังมีเยาวชนเวียดนามที่มายืนอ่านหนังสือจำนวนมาก

เวียดนามมีหน่วยงานที่ทำหน้าที่ดูแลเรื่องการอ่านและห้องสมุดโดยตรง โดยอยู่ภายใต้กระทรวงวัฒนธรรม กีฬาและการท่องเที่ยว ภายใต้การผลักดันของรัฐบาลเวียดนามทำให้เกิดกิจกรรมจำนวนมากในวันอ่านหนังสือแห่งชาติ ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมระหว่างผู้เขียนและผู้อ่าน การประกวดวรรณกรรมดีเด่นในแวดวงวรรณกรรมเวียดนาม นอกจากนี้รัฐบาลยังมีเป้าหมายว่าชาวเวียดนามจะต้องอ่านหนังสือไม่ต่ำกว่าคนละ 4 เล่ม/ปี ควบคู่ไปกับการจูงใจให้ประชาชนเข้าไปใช้ห้องสมุดให้มากกว่า 300 ล้านครั้ง แน่นอนว่าเวียดนามมีอุปสรรคสำคัญคือการเข้าถึงทรัพยากรในห้องสมุด ห้องสมุดยังต้องพัฒนาทั้งเรื่องจำนวนหนังสือ ทรัพยากรบุคคล งบประมาณที่จำกัด ที่ผ่านมามีเอ็นจีโอหลายองค์กรเข้ามาช่วยพัฒนาห้องสมุดโดยสร้างแคมเปญ “ห้องแห่งการอ่าน” ลงไปจนถึงระดับหมู่บ้าน

“ถนนหนังสือ” ถือเป็นความสำเร็จในการกระตุ้นวัฒนธรรมการอ่านของชาวเวียดนามในยุคที่สื่อสิ่งพิมพ์กำลังจะตาย และชี้ให้เห็นว่าหนังสือยังมีทางรอด

ภาพ : ถนนหนังสือเหงวียนวันบิ่งห์ในนครโฮจิมินห์ / สุเจน กรรพฤทธิ์