ขับโฟร์วีลฝ่าความมืด หลุดยุคสู่อุโมงค์เหมืองแร่

โดย...กาญจน์ อายุ

 ความมืดสนิทชนิดที่มองไม่เห็นไรฟันของคนตรงหน้า ความเงียบสงัดจนได้ยินเสียงปีกค้างคาว และความเย็นชวนขนลุกในอุโมงค์ใต้ดินลึก 180 เมตร กลายเป็นอีกโลกหนึ่งที่มีแต่ความฉงนสนเท่ห์ และความลับทางธรณีวิทยา

 บริเวณ อ.ทองผาภูมิ สังขละบุรี และศรีสวัสดิ์ จ.กาญจนบุรี ถือว่าเป็นแหล่งผลิตแร่ตะกั่วที่ใหญ่ที่สุดของประเทศไทย มีวิวัฒนาการการทำเหมืองที่ทันสมัย และมีการลงทุนสูงแห่งหนึ่งของโลก

 หนึ่งในนั้นคือ “อุโมงค์สามมิติ” ส่วนหนึ่งของเหมืองสองท่อของ ดร.ผล กลีบบัว ผู้ที่เคยได้รับสัมปทานและสิ้นสุดไปเมื่อหลายสิบปีก่อน ปัจจุบันพื้นที่ของเหมืองสองท่อจึงอยู่ในความดูแลของเทศบาลตำบลสหกรณ์นิคม ที่มีความพยายามจะพัฒนาเหมืองแร่เก่าให้เป็นแหล่งท่องเที่ยว โดยใช้เส้นทางอุโมงค์ขนส่งถ่ายแร่ในอดีต 3 อุโมงค์เป็นเส้นทางท่องเที่ยวเชิงธรณีวิทยาและประวัติศาสตร์

นักท่องเที่ยวโบกมือเมื่อออกจากอุโมงค์สามมิติ

 มนตรี เหลืองอิงคสุต ผู้อำนวยการสำนักทรัพยากรแร่ กรมทรัพยากรธรณี อธิบายว่า แหล่งแร่ตะกั่ว-สังกะสีในพื้นที่ทองผาภูมิมีลักษณะการเกิดแบบแหล่งแร่สะสมตัวในชั้นหินอุ้มแร่ คือเป็นแหล่งแร่ที่ไม่มีความสัมพันธ์กับขบวนการเกิดหินอัคนี แหล่งหินต้นกำเนิดจะเป็นแอ่งหินดินดานหรือหินดินดานปนหินปนปูนที่มีความเข้มข้นของธาตุตะกั่วสูง ที่ถูกแรงกดตามธรรมชาติบีบอัดให้แทรกตัวตกตะกอนอยู่ตามแนวชั้นหินปูน ซึ่งในประเทศไทยมักจะเกิดร่วมกับหินปูนของยุคออร์โดวิเชียน จึงให้แหล่งแร่ขนาดใหญ่และมีคุณค่าทางเศรษฐกิจ

 อย่างแหล่งสองท่อ-บ่อใหญ่-บ่องาม-บ่อน้อย ต.ชะลอ อ.ทองผาภูมิ เป็นแหล่งแร่โบราณที่มีร่องรอยการผลิตแร่มากว่า 1,500 ปี โดยในปี 2521 บริษัทของตระกูลกลีบบัวได้ร่วมทุนกับบริษัทเยอรมัน ผลิตแร่ที่แหล่งแร่สองท่อ-บ่อใหญ่-บ่อน้อย ด้วยเทคโนโลยีสมัยใหม่ทำให้มีการทำเหมืองอุโมงค์ใต้ดินขนาดใหญ่ลึกจากผิวดิน 180 เมตร รวมความยาวของอุโมงค์ใต้ดินทั้งหมดได้กว่า 50 กิโลเมตร ซึ่งนับตั้งแต่ปี 2498 ที่สำรวจพบแหล่งแร่นี้มีการผลิตแร่ตะกั่วไปแล้วมากกว่า 7 ล้านตัน และคาดว่ายังมีปริมาณสำรองแร่คงเหลืออยู่อีกมากกว่า 7 ล้านตัน จัดเป็นแหล่งแร่ตะกั่วที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย

นั่งหลังกระบะตะลุยอุโมงค์สามมิติ

 เส้นทางท่องเที่ยวระยะทาง 2.4 กิโลเมตร ในอุโมงค์ใต้ดินก็ยังคงเต็มไปด้วยแร่ตะกั่ว แต่เป็นเหมืองที่ไม่มีคนงานและไร้เสียงเครื่องจักรมานานหลายสิบปีจนธรรมชาติทวงคืนพื้นที่ เหลือไว้แต่ร่องรอยของอดีตและความสวยงามในปัจจุบัน โดยทางเทศบาลตำบลสหกรณ์นิคมมีบริการนำเที่ยวด้วยรถขับเคลื่อนสี่ล้อที่แปลงหลังกระบะให้เป็นที่นั่ง

 ตั้งแต่ปากอุโมงค์จะขับผ่านร้านค้าหรือที่ชาวบ้านเรียกมันเล่นๆ ว่า เซเว่นฯ มีประตูเป็นลูกกรงเหล็กสนิมกรัง ข้างในยังมีกล่องและข้าวของของคนงานที่วางไว้ตำแหน่งเดิมคลุมด้วยฝุ่นหนาหรือไม่ก็อาจเป็นเชื้อราเพราะความชื้น

 จากนั้นทั้งสี่ล้อจะเคลื่อนผ่านทางกรวดหินและทางน้ำที่ไหลลงมาจากผืนป่าเหนืออุโมงค์ ไม่มีความนิ่งเรียบ แต่ก็ไม่โยกเยกจนทรงตัวยืนไม่ไหว โดยไฟหน้ารถไม่ได้มีหน้าที่แค่ส่องนำทางแต่ยังเป็นไฟฉายชั้นดีที่ทำให้คนหลังกระบะเห็นผนังอุโมงค์ได้ชัดเจน รวมถึงเผยให้เห็นสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่เล็กที่สุดในโลกอย่างค้างคาวคุณกิตติ ที่ยึดผนังอุโมงค์บริเวณทางเข้าออกเป็นบ้านพักตากอากาศ

ช่องทางเหมืองเก่าที่ได้รับสมญานามว่าประตูพิศวง

 ตลอดเส้นทางจะเห็นหินงอกหินย้อยที่เริ่มก่อตัวขึ้น เห็นสายไฟที่ถูกโอบรัดด้วยหินปูน เห็นเครื่องจักรสนิมเกรอะไร้พลังงาน เห็นท่อระบายอากาศปล่องใหญ่ที่เคยหล่อเลี้ยงชาวเหมืองให้มีอากาศหายใจ เห็นสายระเบิดที่ยังไม่ทำงาน เห็นลำธารในอุโมงค์ เห็นภาพของอดีตในยุคที่เหมืองแร่เฟื่องฟู และเห็นการฟื้นฟูตามหลักของธรรมชาติเมื่อมนุษย์ได้จากไป

 ระยะเวลาเกือบ 1 ชั่วโมง ในความมืดมิดผ่านไปอย่างไว ซึ่งก่อนถึงทางออกในห้วงที่อากาศเย็นภายในกระทบกับความร้อนภายนอกได้ก่อให้เกิดไอหมอกขึ้นในอุโมงค์ เสมือนภาพมิติพิศวงโดยมีแสงจากปลายทางค่อยๆ สว่างจนเจิดจ้ากระทบม่านตา ก่อนรถจะพุ่งถลาออกจากอุโมงค์สู่ป่าเขียวขจี

 ทว่า เส้นทางนี้ก็ยังคงต้องส่งคำเตือนไปถึงผู้ที่กลัวความมืดและที่แคบ เพราะถึงแม้จะมีไฟหน้ารถและไฟสปอตไลต์ดวงโตของเจ้าหน้าที่คอยสาดส่อง แต่ก็ยังไม่ทำให้ความมืดมิดหายไป และถึงแม้อากาศในอุโมงค์จะเย็นสบายเหมือนอยู่กลางทุ่งหญ้าใหญ่ แต่ความคับแคบของเหมืองก็ใหญ่เพียงให้รถกระบะผ่านได้เท่านั้น

ความซับซ้อนของเหมืองเก่าในยุครุ่งเรือง

 หลังจากนั้นเส้นทางท่องเที่ยวยังเชื่อมโยงไปยังอีก 2 อุโมงค์สั้นๆ ซึ่งเป็นอุโมงค์ที่ทับซ้อนกันกับอุโมงค์แรก และปิดท้ายด้วยการชมยอดเอเวอเรสต์แห่ง ต.สหกรณ์นิคม เป็นเขาที่มีสินแร่มากที่สุดในบรรดาภูเขาในเขตสัมปทานเหมืองแร่บ่อใหญ่จึงมีการขุดเจาะเป็นอุโมงค์มากมาย การพิชิตยอดต้องปีนเขาดึงเชือกขึ้นไปแสนลำบากไม่ต่างจากการขึ้นเขาเอเวอเรสต์

 นอกจากนี้ ยังสามารถเที่ยวเชื่อมโยงไปยังจุดชมวิวเนินสวรรค์ ในเขตอุทยานแห่งชาติเขื่อนศรีนครินทร์ ที่มองเห็นภูเขาสลับซับซ้อน ในอดีตบริเวณเนินสวรรค์เคยเป็นที่รวบรวมแร่ของเหมืองสองท่อ แต่ปัจจุบันถูกแทนที่ด้วยต้นป่าไปหมดสิ้นแล้ว รวมถึงเป็นพื้นที่ประวัติศาสตร์ เพราะเป็นที่ตั้งของชุมชนห้วยเสือ ถิ่นที่อยู่ของแรงงานชาวอีสานที่มาทำเหมืองแร่จนกลายเป็นชุมชนคนกาญจน์ที่พูดภาษาอีสาน และมีประเพณีบุญบั้งไฟช่วงก่อนเข้าพรรษาที่เนินสวรรค์ด้วย

ภาพย้อนแสงของนักท่องเที่ยวบริเวณทางเข้าอุโมงค์เหมืองตะกั่ว

 อย่างไรก็ตาม อุตสาหกรรมการผลิตแร่ตะกั่วนับเป็นอุตสาหกรรมต้นน้ำที่นำไปสู่การผลิตอุตสาหกรรมอื่นๆ เช่น แบตเตอรี่รถยนต์ ตะกั่วแผ่น กระสุนปืน สายเคเบิล ลวดบัดกรี และงานหล่อโลหะ ทรัพยากรแร่จึงเป็นสิ่งกำนัลที่ธรรมชาติสร้างสรรค์ไว้ให้ประเทศนั้นๆ

 ทว่า แหล่งแร่ที่ปรากฏพบจะเปิดทำเหมืองได้หรือไม่นั้น ขึ้นอยู่กับนโยบายรัฐและคุณค่าในเชิงเศรษฐกิจเป็นหลัก แต่ต้องไม่หลงลืมชาวบ้านและธรรมชาติที่อาศัยบนแผ่นดินที่แร่ซุกฝังร่าง ซึ่งไม่สมควรถูกปล่อยทิ้งขว้าง เพราะค่าของสิ่งกำนัล

 ค่าบริการเที่ยวอุโมงค์สามมิติคนละ 200 บาท สอบถามเทศบาลตำบลสหกรณ์นิคม โทร. 034-685-038

ไอหมอกฟุ้งตรงทางออกจากอุโมงค์สามมิติ

อดีตที่ทิ้งแร่จากเหมืองกลายเป็นเขียวชอุ่มหลังธรรมชาติฟื้นฟูตัวเอง

เอเวอเรสต์แห่งเหมืองบ่อใหญ่ ที่เต็มไปด้วยช่องขุดตะกั่ว

ธรรมชาติอีกฟากฝั่งหนึ่งของเหมืองตะกั่วยังอุดมสมบูรณ์ไปด้วยต้นไม้ใหญ่

อุปกรณ์ในการทำเหมืองตะกั่วเก่ายังคงติดกับผนังอุโมงค์

วิธีการเย็บหินเพื่อป้องกันผนังอุโมงค์ถล่ม

สังเกตตะกั่วง่ายๆ ที่รอยสีขาวแวววาว

ท่อระบายอากาศสภาพสมบูรณ์ภายในอุโมงค์