กองทัพผี ขน น้ำ บุกเชียงคาน
เดือน พ.ค.เหมือนเป็นมหกรรมงานบุญอีสาน เพราะเป็นช่วงทำบุญมากมายก่อนชาวบ้านจะแยกย้ายไปทำนา “งานบุญผีขนน้ำ”
โดย...กาญจน์ อายุ
เดือน พ.ค.เหมือนเป็นมหกรรมงานบุญอีสาน เพราะเป็นช่วงทำบุญมากมายก่อนชาวบ้านจะแยกย้ายไปทำนา “งานบุญผีขนน้ำ” ก็เป็นหนึ่งในนั้น ซึ่งปีนี้จัดก่อนวันวิสาขบูชาถึง 1เดือน (ปกติจัดหลังวิสาขบูชา 1 วัน) เนื่องจากเป็นปีอธิกมาสปกติวาร
คลายสงสัยไปทีละจุด หนึ่ง ปีอธิกมาส ปกติวาร คืออะไรการนับวันแบบวันขึ้นวันแรมคือการนับแบบจันทรคติ ซึ่งใน 1 ปีมี 354 วัน ส่วน 12 เดือน ที่ทั่วโลกใช้กันคือการนับแบบสุริยคติที่ 1 ปี มี 365.2425 วัน ดังนั้นวันในจันทรคติจะมีน้อยกว่าสุริยคติอยู่ 11 วันกว่าๆ ทำให้ทุกๆ 2-3 ปี จะต้องมีเดือน 8จำนวน 2 ครั้ง เพื่อเพิ่มวันในปีนั้นให้ทันปฏิทินสุริยคติ เมื่อเพิ่มแล้วจะมีวันมากถึง 384 วัน ใน 1 ปี เลยทีเดียว
ปี 2558 คือปีที่กำลังพูดถึง ทำให้วันวิสาขบูชาที่ท่องกันมาตั้งแต่เด็กว่าตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 6 ไปตรงกับเดือน7 ตามจันทรคติ พอถึงวันเข้าพรรษาที่ปกติตรงกับวันแรม1 ค่ำ เดือน 8 ปีนี้ก็จะเรียกว่าเดือน 8 หลัง เพราะทบไปอีกหนแล้วนั่นเอง
สอง ผีขนน้ำคืออะไร ชาว ต.นาซ่าว เชื่อว่าคือดวงวิญญาณของวัว ควาย ที่เลี้ยงไว้ใช้งานยังคงวนเวียนอยู่ที่เดิมจะขึ้นจากน้ำเดินตามคนเข้าบ้าน คำว่าผีขนน้ำก็คือขึ้นมาจากน้ำอีกความหมายหนึ่งคือทุกครั้งที่มีการแห่ ฝนมักตก จึงเชื่อว่าผีขนน้ำมาให้ และยังเชื่อว่าผีขนน้ำเป็นที่โปรดปรานของเจ้าปู่(สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวนาซ่าวนับถือมาก) จึงต้องแห่ให้เจ้าปู่เพื่อให้ท่านประทานฝนลงมา หลากหลายที่มาแต่ก็ไม่มีใครอยากรู้ว่าความเชื่อไหนถูกเพราะงานบุญผีขนน้ำคือสิ่งที่สืบทอดต่อกันมาไม่รู้กี่ปี ถ้าถามผู้เฒ่าผู้แก่ก็ได้คำตอบว่าเกิดมาก็เห็นแล้วทุกทีไป
สาม สำหรับคนที่กำลังสงสัยว่าผีขนน้ำกับผีตาโขนเหมือนกันหรือไม่ คำตอบคือไม่เหมือน ผีตาโขนเชื่อว่าเป็นคนป่าที่ใส่หน้ากากปิดบังใบหน้าออกมาฟังเทศน์มหาชาติ ซึ่งไม่เกี่ยวอะไรกับวิญญาณวัวควาย และไม่ได้แห่เพื่อหวังฝนเหมือนผีขนน้ำ แต่คนไทยรู้จักผีตาโขนของ อ.ด่านซ้าย มากกว่า เพราะทุกปีมีจัดงานใหญ่ระดับจังหวัด ซึ่งต่างจากงานผีขนน้ำที่เพิ่งได้รับความสนใจในปีนี้ ขนาดที่วันเปิดงานมีผู้ว่าฯ จ.เลย มาเป็นประธานในพิธี
ประธานตีฆ้อง 3 ครั้ง จากนั้นก็เข้าสู่พิธีต่อไป...
พีธีกรรม
ตามหมู่บ้านแถบอีสานจะมีพื้นที่ว่างเปล่าอยู่แห่งหนึ่งลักษณะเป็นดอนเรียกว่า ดอนหอ เป็นที่ตั้งของศาลเจ้าปู่ที่คนในหมู่บ้านเคารพศรัทธา ก่อนเริ่มแห่ต้องไหว้ผีบรรพบุรุษที่ศาลเจ้าปู่นี้ โดยมีร่างทรงเป็นผู้ทำพิธีบวงสรวง ร่างทรงจะอัญเชิญวิญญาณของเจ้าปู่มาประทับ
“โว้ยยยยยย” ร่างทรงแผดเสียงพลันลุกขึ้นยืนร่ายรำ ทุกคนรีบยกมือไหว้เพราะต่างรู้ว่าผีเจ้าปู่เข้าทรงแล้ว เวลาเดียวกันร่างทรงตนอื่นก็ร่ายรำตาม ในตอนนั้นเหมือนคนธรรมดาคือส่วนเกิน ความเชื่อความศรัทธามันจับตัวแน่นจนอึดอัดยัดเยียดให้ผู้มาเยือนต้องยอมจำนนต่อหลักฐาน แม้วิทยาศาสตร์จะอธิบายไม่ได้ แต่ในตอนนั้นก็ไม่จำเป็นต้องอธิบาย
จากนั้นร่างทรงจะนำขบวนผีขนน้ำเดินแห่รอบหมู่บ้าน เราจะเห็นความน่ารักของชาวบ้านที่จะตั้งกระติกน้ำเย็นๆ ไว้หน้าบ้านเผื่อว่าผีขนน้ำตนไหนเดินมาก็สามารถตักดื่มได้
ขบวนจะแห่ไปที่ วัดโพธิ์ศรี วัดประจำต.นาซ่าว แห่รอบโบสถ์ 3 รอบ และถวายจตุปัจจัยพระสงฆ์ จากนั้นจะกลับไปยังศาลเจ้าปู่อีกครั้งเพื่อนำบั้งไฟน้อย 5 บั้งไปจุดบูชาเจ้าปู่และพญาแถนเพื่อขอให้ฝนตกถูกต้องตามฤดูกาลเป็นอันจบพิธีพิธีกรรมอันเรียบง่ายเป็นแบบนี้จนกระทั่งมีพิธีการ
พิธีการ
พิธีการคือ นอกจากจะมีร่างทรงเป็นผู้นำทางความเชื่อแล้ว ยังมีผู้หลักผู้ใหญ่ทางสังคมเป็นแขกผู้มีเกียรติในงาน ขบวนผีขนน้ำจาก 12 หมู่ไปรวมตัวกันที่ อบต. เพื่อเปิดงานพร้อมกัน มีการกล่าวรายงานต่อท่านผู้ว่าฯ แล้วผู้ว่าฯ กล่าวเปิดงาน ต่อด้วยการแสดงเปิด และการประกวดท่าเซิ้งผีขนน้ำของแต่ละหมู่
คนคิดการประกวดน่าจะหวังให้เกิดสีสันแต่ลืมคิดไปว่าอากาศหน้าร้อนมันโหดร้ายแค่ไหน ชาวบ้านและบรรดาผีขนน้ำยืนกลางแดดร้อนผ่าว แม้ตอนนั้นยังไม่ถึงเที่ยงแต่ความอบอ้าวชนิดใบไม้ไม่กระดิกมันช่างทรมาน หมู่ที่ได้แสดงก่อนจะเดินไปวัดโพธิ์ศรีต่อไป แต่หมู่ที่เหลือจะหนีไปไหนไม่ได้ ต้องยืนรอจนกว่าจะถูกเรียก
ยังไม่จบแค่นั้น เมื่อเดินมาถึงวัดยังมีการประกวดอีกรอบ เป็นการแสดงชุดเต็มทั้งผีขนน้ำและนางรำกว่า 12 หมู่ จะมาพร้อมกันที่วัดใช้เวลายันบ่าย ซึ่งเวลาส่วนใหญ่หมดไปกับการรอ สารภาพว่าไม่ทราบหมู่ไหนได้รับรางวัลชนะเลิศ (ถ้ามีรางวัลความอดทนน่าจะยกให้หมู่สุดท้ายที่ขึ้นแสดง) เพราะฉันเองมีความอดทนไม่พอ ทนท้องร้องท่ามกลางอากาศร้อนๆ ไม่ไหว จึงเข้าไปกราบพระประธานในโบสถ์และกล่าวลา
ป.ล. แน่นอนว่าประธานในพิธีกลับไปตั้งนานแล้ว
พิธีการทำให้พิธีกรรมยืดเยื้อไปจากธรรมเนียมโบราณ แต่เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นก็ทำให้เห็นว่าชาวนาซ่าวทุ่มเทแค่ไหน โดยเฉพาะคนที่แต่งชุดเป็นผีขนน้ำและคนเล่นดนตรีที่ร้อนกว่าคนอื่น 2 เท่า หนักกว่าคนอื่น 2 เท่า แต่ยังเล่นยังเซิ้งสวมบทเป็นผีขอฝนที่ชาวบ้านฝากความหวัง
เชียงคานกับนาซ่าว
ต.นาซ่าว อยู่ใน อ.เชียงคาน ห่างจากตัวเมืองเพียง 10 กม. แต่นักท่องเที่ยวที่อยู่เชียงคานไม่ได้ยินเสียงประเพณีเลยสักนิด จุดขายของเชียงคานยังเป็นบ้านไม้ริมโขงใส่บาตรข้าวเหนียว ปั่นจักรยาน ชีวิตสโลว์ไลฟ์ ทว่าไม่มีผีขนน้ำ ซึ่งถ้าสืบสาวราวเรื่องลงไปจะเห็นความสัมพันธ์ระหว่างงานผีขนน้ำกับงานแห่เจ้าพ่อที่วัดมหาธาตุ เมืองเชียงคาน
งานแห่เจ้าพ่อ จัดขึ้นที่วัดมหาธาตุ วัดตั้งอยู่ใจกลางเมืองเชียงคาน เป็นพิธีรวมร่างทรงจากทั่วสารทิศทั้งจากไทยและลาวมาร่วมประลองวิชาและดื่มน้ำพระพิพัฒน์สัตยา จากนั้นร่ายรำรอบวัดซึ่งปีนี้มีร่างทรงร่วมพิธี 30 ตน
หลังจากพิธีนี้แล้วอีกประมาณ 2-3 วัน งานแห่ผีขนน้ำจะจัดต่อ เป็นแบบนี้มาร้อยๆ ปี ไม่มีปีไหนเลยที่งานแห่ผีขนน้ำจะจัดก่อนงานแห่เจ้าพ่อเมืองเชียงคาน และร่างทรงที่ทำพิธีบวงสรวงศาลเจ้าปู่ที่นาซ่าวก็เข้าร่วมพิธีที่เมืองเชียงคานก่อนด้วย
อย่างไรก็ตาม นักท่องเที่ยวก็ยังไม่รู้ว่ามีงานแห่เจ้าพ่อจัดอยู่ในวัดหลังเกสต์เฮาส์ แต่ยังดีที่คนเชียงคานรู้ว่าเกิดอะไรขึ้นแม้จะต้องเฝ้าเกสต์เฮาส์ ไม่ได้เข้าร่วมพิธีก็ตาม
เกือบทุกปีหลังแห่ผีขนน้ำจบ ฝนจะตกลงมา แต่ปีนี้ไม่เป็นเช่นนั้น ความร้อนยังสะสมสุมไปถึงจิตใจของชาวนาซ่าว ด้วยความกลัวจะเกิดอาเพศ กังวลหากฝนไม่ตกจะทำอย่างไร แต่เชื่อหรือไม่ขณะที่ฉันเดินทางต่อไปอีกจังหวัด ได้ยินข่าวว่าเชียงคานทั้งอำเภอมีพายุ!
ไม่รู้ว่าฝนสร้างความเสียหายหรือไม่ แต่เชื่อว่าชาวนาซ่าวคงดีใจและมีความเชื่อมั่นเต็มเปี่ยมที่จะทำนาใต้ฟ้าเทวดาหลังจากนี้
