สามพระเถระ ปี 2515 เป็นสมเด็จพระราชาคณะทุกรูปปีนี้
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) วัดญาณเวศกวัน สามพราน นครปฐม จะได้รับพระราชทานสถาปนาเป็น
โดย...สมาน สุดโต
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) วัดญาณเวศกวัน สามพราน นครปฐม จะได้รับพระราชทานสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะชั้นสุพรรณบัฏ ที่ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ วันที่ 5 ธ.ค. 2559 ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในพระบรมมหาราชวัง ท่ามกลางเสียงอนุโมทนาสาธุการของชาวพุทธ และนักปราชญ์ทางพระพุทธศาสนาอย่างอึงคะนึง ตั้งแต่มีข่าวอย่างไม่เป็นทางการ นับแต่วันที่ 15 พ.ย. 2559 เป็นต้นมา
พระพรหมคุณาภรณ์ นามเดิม ประยุทธ์ อารยางกูร ฉายา ปยุตฺโต เกิดเมื่อวันที่ 12 ม.ค. 2481 อ.ศรีประจันต์ จ.สุพรรณบุรี ท่านได้บรรพชาขณะมีอายุ 13 ปี เมื่อปี 2494 มาจำพรรษาที่วัดพระพิเรนทร์ กรุงเทพมหานคร จนสอบได้เปรียญธรรม 9 ประโยค ขณะยังเป็นสามเณร นับเป็นรูปที่ 2 ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช โดยได้รับการอุปสมบทโดยเป็นนาคหลวงในพระบรมราชูปถัมภ์ เมื่อวันที่ 24 ก.ค. 2504 ณ พัทธสีมาวัดพระศรีรัตนศาสดาราม โดยมี สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (ปลด กิตฺติโสภโณ) เป็นพระอุปัชฌาย์ ปัจจุบันจำพรรษาวัดญาณเวศกวัน
มีผลงานทางวิชาการพระพุทธศาสนาที่เป็นที่รู้จัก เช่น พุทธธรรม เป็นต้น และได้รับการยกย่องจากทั้งในและต่างประเทศเป็นอย่างมาก ทำให้ท่านได้รับรางวัลและดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์จากหลายสถาบันทั้งในและนอกประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นคนไทยคนแรกที่ได้รับรางวัลการศึกษาเพื่อสันติภาพ จากองค์การยูเนสโก (UNESCO Prize for Peace Education)
ทำงานอุทิศตนเพื่อพระพุทธศาสนา และเป็นเสาหลักของสังฆมณฑล เคยได้รับนิมนต์ไปบรรยายเรื่องพระพุทธศาสนาและวัฒนธรรม ในมหาวิทยาลัยในสหรัฐอเมริกา 3 ครั้ง คือปี 2515, 2519 และ 2524
เมื่อเดินทางไปในปี 2515 นั้น มีพระเถระร่วมคณะอีก 2 รูป คือ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว อุปเสโณ) ประธานผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช (ปี 2547-2557) ขณะนั้นเป็น พระธรรมคุณาภรณ์ และสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ (ช่วง วรปุญฺโญ) ผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช (ปี 2557-ปัจจุบัน) ขณะนั้นเป็น พระเทพวรเวที ส่วน พระพรหมคุณาภรณ์ มีสมณศักดิ์ที่ พระศรีวิสุทธิโมลี
สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว) กล่าวถึงพระพรหมคุณาภรณ์ ในการกล่าวสัมโมทนียกถาในการมอบวุฒิบัตรพระธรรมทูต รุ่นที่ 11 ว่า ท่านไปสหรัฐอเมริกากัน 3 รูปที่กล่าวแล้ว ประสบความลำบาก แม้กระทั่งที่นอนที่จำวัด โดยท่านบอกว่าผมเดินทางไปยังสหรัฐอเมริกาครั้งแรกเมื่อปี 2515 หลังจากเริ่มมีการประกาศพระศาสนาแบบพระธรรมทูต เมื่อปี 2514 รุ่งขึ้นปี 2515 ไปกัน 3 รูป คือ ท่านเจ้าคุณพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) และท่านเจ้าคุณสมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ วัดปากน้ำ
ไปในคราวนั้น จะว่าลำบากก็ลำบาก ก็จะว่าเป็นการผจญต่อสิ่งต่างๆ ก็กล่าวได้ว่าผจญ
แต่ที่พอใจที่สุดนั้น ก็คือ การที่ตั้งใจไว้นั้นสมความปรารถนา คือ ต้องการจะไปดูเองว่า ที่สหรัฐอเมริกานั้นพระไทยจะไปอยู่ได้ไหม การที่ไปตามรัฐต่างๆ ก็เพื่อต้องการรู้เรื่องนี้เป็นหลัก แต่ไม่พูดกับใคร ต้องการที่จะให้เห็นค่อนข้างชัดเจน ว่าพระจะไปอยู่ได้หรือไม่ได้ เพราะการที่ไปเริ่มต้นไว้ที่ลอสแองเจลิส นั้น ก็ล่มสลายเสียแล้ว
ไปบางแห่งที่ว่าลำบาก คือ ที่พักรวมอยู่ด้วยกันตั้งเกือบเดือน มีเตียงนอนอยู่เตียงเดียว ผมนอนอยู่บนเตียง ท่านเจ้าคุณสมเด็จฯ วัดปากน้ำ นอนอยู่ปลายเท้า ท่านเจ้าคุณพระพรหมคุณาภรณ์ นอนอยู่หน้าเตียง ถ้าผมรีบเดินลงมาก็เหยียบ ถ้าลงปลายเท้า ก็เหยียบเจ้าคุณสมเด็จฯ ถ้าลงข้างๆ ก็เหยียบท่านเจ้าคุณพระพรหมคุณาภรณ์ ห้องน้ำก็มีห้องเดียว อยู่ด้วยกันอย่างนั้น นอนอย่างนั้น ฉันอย่างนั้น ประมาณเกือบเดือน แล้ววันหนึ่งเกิดร้อนจัดขึ้นมา ร้อนจนกระทั่งอยู่กันไม่ได้เหมือนในขณะนี้ ต้องเปิดประตูหน้าต่างหมด
ในขณะที่สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ ผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช เล่าไว้ในบันทึกปี 2515 โดยพูดถึงพระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต) เมื่อดำรงตำแหน่ง พระศรีวิสุทธิโมลี ซึ่งได้รับนิมนต์จากกระทรวงการต่างประเทศสหรัฐอเมริกา ให้ไปบรรยายเรื่องพระพุทธศาสนากับวัฒนธรรมไทย ที่ University Museum แห่ง Unversity of Pennsylvania และเยี่ยมมหาวิทยาลัยที่สอนพระพุทธศาสนา หรือสอนอาเซียนอาคเนย์ศึกษา โดยพูดถึงพระศรีวิสุทธิโมลี ระหว่างเดินทางว่า เมื่อเครื่องจากไทยไปโอซากา (รับผู้โดยสารที่ไทเป) คนญี่ปุ่นขึ้นมาเยอะ เจ้าคุณพระศรีวิสุทธิโมลี ซึ่งอยู่เก้าอี้หลังรูปเดียว ต้องมานั่งหน้ารวมกับพวกเรา แต่ท่านเจ้าคุณศรีฯ รู้สึกจะเหนื่อยอ่อนอยู่บ้าง ด้วยต้องตรากตรำกับงานมาทุกวันทุกคืนไม่ค่อยมีเวลาพักผ่อน และตอนนี้ยังต้องทำหน้าที่ช่วยเหลือเราทั้งสองอีกทุกประการ จึงเหนื่อยมาก
เมื่อถึงลอสแองเจลิส พระธรรมคุณาภรณ์ ฉลองศรัทธาญาติโยม โดยทำพิธีเจิมให้ผู้ศรัทธา ซึ่งท่านเจิมตลอด ทั้งในประเทศและต่างประเทศ ส่วนพระศรีวิสุทธิโมลี ก็ต้องทำงานหนักทั้งเป็นล่ามให้เรา ทั้งสนทนาปราศรัย ทั้งแก้ปัญหาธรรมะ (ให้ญาติโยม) ท่านทำด้วยความระมัดระวังรอบคอบ ทั้งอัธยาศัยก็น่ารัก เรียบร้อย ก่อให้เกิดศรัทธาปสาทะต่อผู้ได้พบเห็น สมเด็จพระมหารัชฯ ว่า ทั้งสองรูปนี้ มีความสำคัญมากสำหรับมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (มจร)
31 มี.ค. 2515 ที่วอชิงตัน ดี.ซี. คุณสมจิตร สิทธิชัย โฆษกวิทยุมาสัมภาษณ์เพื่อนำไปออกรายการวิทยุ (ภาคภาษาไทย) โดยสัมภาษณ์เกี่ยวกับปัญหาพระพุทธศาสนา พระธรรมคุณาภรณ์ เป็นผู้ให้สัมภาษณ์ และพระศรีวิสุทธิโมลี เป็นผู้บันทึก ซึ่งบทสัมภาษณ์นำมาพิมพ์ในหนังสือ สามชีวิตในอเมริกาด้วย
5 เม.ย. 2515 ที่รัฐเพนซิลเวเนีย สมเด็จพระมหารัชฯ บันทึกว่า วันนี้ท่านเจ้าคุณพระศรีวิสุทธิโมลี เริ่มบรรยายเป็นวันแรก นับว่าได้ผลดี เป็นที่สนใจของท่านผู้ฟังทั่วไป ท่านบรรยายรวมกับคุณสถาพร ซึ่งไปจากกรมศิลปากร คนละ 1 ชั่งโมง ตั้งแต่เวลา 14.00-16.00 น. และจะบรรยายเวลานี้ตลอดจนกว่าจะหมดอาทิตย์ที่กำหนดไว้
12 เม.ย. 2515 โยมคนหนึ่งนิมนต์ไปฉันเพลที่บ้าน แต่เจ้าคุณศรีฯ ไม่ได้ไปด้วย และต้องบรรยายที่มหาวิทยาลัยในเวลา 13.30 น. และเจ้าหน้าที่ทีวีจะมาถ่ายภาพยนตร์ตอนบรรยายเพื่อนำไปออกข่าวด้วย เกรงจะกลับไปไม่ทัน จึงพักอยู่ที่เดิม
26 เม.ย. 2515 สมเด็จพระมหารัชฯ บันทึกว่า วันนี้เป็นวันโกนขึ้น 14 ค่ำ เดือน 6 ก็ผลัดกันโกนศีรษะระหว่างพระธรรมคุณาภรณ์ กับตัวท่านเจ้าคุณเองโดยใช้มีดโกนหนวดโกน เพราะประมาท ไม่ได้เอามีดโกนติดมาจากไทยด้วย
สมเด็จพระมหารัชฯ เล่าว่า เจ้าคุณศรีฯ กลับจากมหาวิทยาลัยในตอนเย็น เรากระวีกระวาดจัดการโกนผมให้ท่านจะทำความดีความชอบสักหน่อย ด้วยบำเพ็ญศาสนประโยชน์ต้องลำบากตรากตรำ เหน็ดเหนื่อยทั้งวันและทุกวัน แต่กลับเป็นโทษ คือ จะโกนให้ท่านอย่างดี ให้หมดจดและรวดเร็ว เลยเล่นเอาเสียหลายแผล (มีดโกนบาดศีรษะพระศรีวิสุทธิโมลี) แผลใหญ่ เสียด้วย ท่านคงเจ็บมาก แต่ด้วยอัธยาศัยอันหนักแน่น เยือกเย็น ก็อดทนอยู่ได้ เราเสียอีกใจไม่ดี ต้องให้ท่านเจ้าคุณธรรมคุณาภรณ์ ช่วยโกนต่อจนหมด เราก็ช่วยในส่วนอื่น ต้องขออภัยไว้ ณ ที่นี้ด้วย
ทั้งหมดนี้ เป็นเรื่องเล่าเหตุการณ์ที่ทั้ง 3 ท่าน เดินทางไปสหรัฐอเมริกา กว่าจะกลับถึงไทย 80 วันพอดี เท่ากับ 80 วันรอบโลก คือ ออกจากวัดปากน้ำ วันที่ 24 มี.ค. 2515 ผ่านเอเชีย ไปอเมริกา กลับทางยุโรป ถึงวัดปากน้ำ ประเทศไทย วันที่ 12 มิ.ย. 2515 ประเทศที่ได้ไปคือ ญี่ปุ่น เดนมาร์ก สวีเดน สวิตเซอร์แลนด์ อิตาลี วาติกัน กรีก และอินเดีย
บัดนี้ ทั้ง 3 ท่าน ได้รับพระราชทานสถาปนาเป็นสมเด็จพระราชาคณะทุกท่าน คือ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เกี่ยว) วัดสระเกศ วันที่ 5 ธ.ค. 2533 สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ (ช่วง) วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ วันที่ 5 ธ.ค. 2538 และสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ป.อ. ปยุตฺโต) วัดญาณเวศกวัน วันที่ 5 ธ.ค. 2559 สาธุ